Papierosy
O tym jak teatr walczy z zakazem palenia w miejscach publicznych pisze w felietonie dla e-teatru Paweł Sztarbowski
Aktor jako jeden z niewielu zawodów nie potrzebuje przerwy na papierosa, bo może sobie na nią pozwolić w czasie grania. Szczególnie ostatnio, gdy palenie stało się teatralnym nałogiem i jego różne odmiany oglądać możemy w co drugim spektaklu. Czasem daje to oryginalne i piękne sceny. Takim przykładem jest choćby "wypijanie" dymu z kieliszków do szampana przez Danutę Stenkę i Sebastiana Pawlaka w spektaklu "T.E.O.R.E.M.A.T." w reżyserii Grzegorza Jarzyny. Częściej jednak kopcenie wypada dużo bardziej banalnie. Jeden papieros, a wyrażać może tak wiele. No bo jak pokazać, że postać przeżywa rozterki wewnętrzne? I żeby to jeszcze naturalnie wyglądało? Otóż aktor bierze wtedy papierosa w drżące dłonie i z lekko histeryczną manierą zaczyna go żarzyć, a dym wypuszcza kącikiem ust, cedząc jednocześnie przez zęby jakiś monolog, zapewne wewnętrzny, bo przecież tylko takie wyrażają rozterki. A jeśli bohater ma być wyluzowany? Wtedy powinien przechadzać się z petem w ręku lekko uginając kolana, a w przypływie wolności może nim nawet zakręcić kilka ósemek w powietrzu. Przy tym rozwiązaniu jest wskazane, by dym wypuszczać szerokim wydechem. Buchać powinno jak z komina, bo tylko wtedy luz zacznie być zauważalny. No ale czasem w teatrze ma być tajemniczo. Wtedy papieros też jest jak znalazł, ale zaciąganie się powinno być powolne a'la Marlena Dietrich, powieki zmrużone, a melancholia przy każdym wydmuchu musi aż ulewać się z postaci. Reszta działa między słowami. Oto jak za pomocą kilku kłębów lub kłębków dymu wytworzyć na scenie skrajnie różne aury.
Piszę to wszystko, bo trafiłem gdzieś na informację, że stowarzyszenia antynikotynowe w kilku krajach domagają się wprowadzenia ograniczeń na filmy, w których aktorzy palą. Pojawił się nawet pomysł, by na "filmy z dymkiem" nie mogła chodzić młodzież poniżej siedemnastego roku życia. Gdyby taki zakaz forsować w polskim teatrze, z afisza musiałaby zejść większość spektakli, z czego również te najwybitniejsze. A może nawet szczególnie te najwybitniejsze, bo przecież tam podejmowane są skrajnie skomplikowane tematy. A na intelektualnych wyżynach papieros zdaje się atrybutem nieodłącznym. A co zrobić z taką na przykład "Nie-boską komedią. Instalacją teatralną" Pawła Wodzińskiego, gdzie papierosami częstowani są nawet widzowie i wielu z nich bezczelnie korzysta z możliwości zapalenia podczas spektaklu? Jak potraktować goszczącego w Teatrze Polskim we Wrocławiu Michela Houellebecqa, który postawił warunek, że obejrzy "Cząstki elementarne" w reżyserii Wiktora Rubina pod warunkiem, że podczas spektaklu będzie mógł swobodnie palić? Albo jak uczyć historii, gdy na filmach dokumentalnych Jerzy Grotowski spowity jest kłębami dymu, a Kazimierz Dejmek strąca żar nawet nie do popielniczki, ale do cynkowego wiadra z wodą ustawionego miedzy rzędami? Zresztą pięknie ten motyw przepracował Remigiusz Brzyk w "Brygadzie szlifierza Karhana" w Teatrze Nowym w Łodzi, gdzie zakaz palenia w teatrze zostaje obśmiany właśnie w odniesieniu do tego legendarnego dyrektora.
Jak zatem pogodzić stanowiska stowarzyszeń antynikotynowych i artystów? Proponuję wprowadzić taką nową świecką tradycję, by dopełnieniem prośby o wyłączenie komórek i wszelkich sygnałów dźwiękowych na początku spektaklu była odczytywana na końcu fraza znana z paczek papierosów, że palenie tytoniu szkodzi zdrowiu, powoduje raka, choroby serca i generalnie: "Pamiętaj, że umrzesz". Wzmocniłoby to uniwersalizm tematów ostatecznych, do jakich zdaniem wielu teatr jest stworzony, bo inaczej staje się tanią publicystyką. Ewentualnie warto skorzystać z rozwiązań stosowanych już w niektórych krajach, gdzie zamiast napisów ostrzegawczych drukuje się na paczkach odrażające obrazki, które odstraszają skuteczniej niż suche wyimki z ustaw Ministerstwa Zdrowia. Takie nagranie zbliżenia na płuca dotknięte nowotworem na koniec każdego spektaklu działałoby zapewnie skutecznie. No i nikt by już nie miał pomysłu na spektakl połączony z kolacją.
