Czterech inteligentów w czasie powstania
"Kwatera bożych pomyleńców" w reż. Jerzego Zalewskiego w Teatrze Telewizji. Pisze Jacek Cieślak w Rzeczpospolitej.
Przypomniana w Teatrze Telewizji powieść Władysława Zambrzyckiego z 1959 roku jest wspaniała. Podobnie jak kreacje Peszka, Treli, Radziwiłowicza i Olbrychskiego oraz reżyseria Jerzego Zalewskiego
W literaturze opisującej powstańczą codzienność warszawiaków na pierwsze miejsce wybijał się "Pamiętnik z powstania warszawskiego" Mirona Białoszewskiego. Miejmy nadzieję, że po premierze spektaklu Jerzego Zalewskiego, który walczył o telewizyjną inscenizację aż 15 lat, książka "Kwatera bożych pomyleńców", a i całe pisarstwo Władysława Zambrzyckiego, przeżyje swój renesans.
Wspaniała, niepowtarzalna powieść prezentuje czterech warszawskich inteligentów. Różnią ich życiowe doświadczenia, specjalizacja i wiara - muzułmańska, katolicka, protestancka. A łączą cechy wszystkich ludzi inteligentnych: otwartość, ciekawość świata i umiłowanie do wymiany myśli i poglądów, poczucie humoru.
Opowieść ma posmak absurdalny, ponieważ dżentelmeni prowadzą wyrafinowane dysputy, gdy na Warszawę padają bomby i trwa rzeź kolejnych dzielnic. Tymczasem oni, na swoim cywilnym froncie, nie poddają się chaosowi zdarzeń, przeświadczeni, że tylko nauka, kultura i sztuka mogą uratować Polskę i Polaków z kolejnej hekatomby.
Przesłanie jest tym bardziej przekonujące, że role bohaterów kreują aktorscy mistrzowie: Jerzy Trela, Jan Peszek, Daniel Olbrychski i Jerzy Radziwiłowicz. Reżyseria jest dyskretna i wysmakowana. Jerzy Zalewski nie pokazuje okrucieństwa Niemców na ulicach stolicy. Ich bezprecedensowe barbarzyństwo obnaża w krótkiej, ale mocnej scenie, gdy hitlerowscy żołdacy palą książki w antykwariacie, gdzie schronili się inteligenci.
Warto wspomnieć o Władysławie Zambrzyckim. Urodził się w 1891 roku, studiował w Belgii, co znalazło odbicie w "Kaskadzie Franchimont". W międzywojniu był prasowym sprawozdawcą sądowym. Tamte doświadczenia opisał w zbiorze humoresek "Większa z kropelkami". Popularność zyskał dzięki powieści "Nasza pani radosna", opisującej przygody bohaterów przeniesionych w cudowny sposób do Pompei. Po wojnie był dziennikarzem "Expressu Wieczornego", napisał powieść historyczną z okresu Księstwa Warszawskiego "Pamiętnik Filipka". Proza "W oficynie Elerta" o stosunkach Rzeczypospolitej z Moskwą w XVII w. ze względów cenzuralnych została wydana dopiero w 2007 roku nakładem Antykwariatu.
Reżyser Jerzy Zalewski jest autorem dokumentów "Oszołom" o wykryciu afery FOZZ przez Michała Falzmanna, "Obywatel poeta" - o Zbigniewie Herbercie, i "Tata Kazika" o ojcu wokalisty Kultu, a także filmów fabularnych - "Czarne słońca" i "Gnoje".
