Warszawa. Setna rocznica urodzin Jana Kreczmara
Setna rocznica urodzin aktora, reżysera i pedagoga Jana Kreczmara, przypadnie we wtorek 6 maja.
Jan Kreczmar był bratem reżysera, Jerzego Kreczmara, mężem aktorki Justyny Karpińskiej-Kreczmarowej, ojcem Adama - przedwcześnie zmarłego poety, i wujem Zbigniewa Zapasiewicza.
Artysta urodził się 6 maja 1908 roku w Warszawie; zmarł 29 sierpnia 1972 roku. Pochowany jest na warszawskich Starych Powązkach.
Zadebiutował rolą Guślarza w "Dziadach" Adama Mickiewicza w 1929 roku w Teatrze Miejskim w Wilnie, w którym, zaangażowany przez Aleksandra Zelwerowicza, występował przez dwa lata.
W latach 1933-35 był słuchaczem Wydziału Sztuki Reżyserskiej Państwowego Instytutu Sztuki Filmowej w Warszawie, ale go nie ukończył.
Po wybuchu wojny przez dwa lata - do czerwca 1941 roku - grał w Państwowym Polskim Teatrze Dramatycznym we Lwowie. Potem przedostał się do Warszawy; pracował m.in. jako konwojent, później jako barman w kawiarni "U Aktorek".
Był członkiem Tajnej Rady Teatralnej w Warszawie, wykładowcą konspiracyjnego PIST-u. Po wybuchu Powstania Warszawskiego przeniósł się do Lublina, gdzie w listopadzie 1944 roku zaczął występować w Teatrze Wojska Polskiego, potem wraz z nim przeniósł się do Łodzi. Tam też zaczął pracować jako reżyser, wystawiając "Dożywocie" Aleksandra Fredry.
W roku 1946 powrócił do warszawskiego Teatru Polskiego, a od 1963 r. do końca życia był aktorem Teatru Współczesnego, prowadzonego przez Erwina Axera. Zagrał tam m.in. w reżyserowanych przez Axera "Androklesie i Lwie" George'a Bernarda Shawa (1964 r.), "Dwóch teatrach" Jerzego Szaniawskiego (1968 r.) i "Marii Stuart" Fryderyka Schillera (1969 r.)
Stworzył też jedną z najbardziej docenionych w jego repertuarze kreacji - rolę George'a w sztuce Edwarda Albee'go "Kto się boi Wirginii Woolf?", w reżyserii swego brata Jerzego Kreczmara (1965 r.). Ze sceną żegnał się w spektaklu również inscenizowanym przez brata - jako Sir Henry Harcourt-Reilly w "Coctail Party" Thomasa Stearnsa Eliota (1971 r.).
Kilka docenionych przez krytykę ról artysta stworzył także w kinie. Jeszcze przed wojną zagrał w "Strachach" w reżyserii Eugeniusza Cękalskiego i Karola Szołowskiego (1938 r.). W "Życiu rodzinnym" (1970) Krzysztofa Zanussiego pokazał studium psychologiczne ojca-alkoholika nie umiejącego porozumieć się z
synem. Postać ojca zagrał także w kolejnym filmie tego reżysera - "Roli" z 1971 roku. W filmie Andrzeja Wajdy "Piłat i inni" (1971 r.) zagrał Piłata z Pontu.
Kreczmar prowadził też działalność pedagogiczną - był wykładowcą warszawskiej PWST, w latach 1950-55 i jej rektorem (1957-67).
Artysta przestrzegał swoich studentów m.in. przed manierą aktorską. "Potępiał u aktorów "robioną" naturalność, która z niechlujstwa dykcji i nielogicznych akcentów czyni rzekomą cnotę" - wspominał Kreczmara reżyser Krzysztof Zanussi.
Kreczmar wydał wspomnienia połączone z rozważaniami o sztuce aktorskiej, zebrane w dwóch tomach - "Notatniku aktora" z 1962 roku i "Drugim notatniku aktora" wydanym w 1971 roku.
W ostatnich latach życia Jan Kreczmar ciężko chorował, nadal jednak pracował. "Kreczmar rozwijał kunszt aktorski nie dzięki cierpieniu, ale wbrew cierpieniu, w walce z cierpieniem. Na tym - jak myślę - polega prawdziwa niezwykłość tej sztuki. I jeszcze może w większym stopniu niezwykłość tego człowieka" - pisał Bohdan Korzeniewski w "Tygodniku Kulturalnym" z 1972 roku.
Sam aktor, 11 lat przed śmiercią - w 1961 roku, zanotował: "Pierwszym prawem i obowiązkiem człowieka jest walka ze śmiercią. Swoją - i swoich bliźnich." ("Teatr").
