Uwolnić Puchatka, ks. Twardowskiego i całą resztę
W Gdańsku teatrolodzy założyli Indeks 73 - organizację walczącą z wykorzystywaniem prawa autorskiego jako nowoczesnej formy cenzury. Arcybiskup Życiński publicznie piętnuje zakaz niekomercyjnego wykorzystania wierszy księdza Twardowskiego. Podobno żaba wrzucona do gorącej wody wyskoczy z garnka, ale jeśli ją podgrzewać powoli, to spokojnie da się ugotować. Intelektualiści właśnie odkryli, że woda robi się gorąca - pisze Jarosław Lipszyc w Życiu Warszawy.
W 2000 roku z desek polskich teatrów zniknęły spektakle o Kubusiu Puchatku. Cofnięto wszystkie zgody, wymówiono wszystkie licencje. Legendarny spektakl Piotra Cieślaka "Kubuś P." - teatralne wydarzenie sezonu - przestał być wystawiany. Władzę nad Kubusiem przejął dział marketingu koncernu Disneya. Wszystkie wystawienia niezgodne z oficjalnym wizerunkiem Puchatka przestały istnieć. Choć disneyowska interpretacja prozy Milne'a poraża intelektualną płycizną i estetyczną tandetą, to samo w sobie nie jest to niebezpieczne. Mozarta też można zagrać lepiej bądź gorzej. Niebezpieczeństwo pojawia się dopiero wtedy, gdy dana interpretacja staje się jedyną dostępną.
Teraz Kubuś pojawi się na scenie ponownie: w lukrowanym, zglajszachtowanym, disneyowskim musicalu. Najtańsze bilety kosztują 80 złotych. Odbędą się tylko trzy spektakle. Będzie to wielkie wydarzenie finansowe i marketingowe.
Nie jest trudno robić wielkie wydarzenia, kiedy ma się monopol i nakłada knebel na twórczość niezależną. Tym razem jednak sukces może się okazać dla Disneya gorzki, bo intelektualiści zamierzają praktyki koncernu obnażyć i napiętnować. Od ulicznych manifestacji, przez piętnowanie cenzury twórczej w mediach, aż po pomoc prawną pokrzywdzonym twórcom. W inicjatywę zaangażowali się m.in. legendarny krytyk Roman Pawłowski i Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Nazwa Indeks 73 pochodzi od numeru artykułu polskiej konstytucji: "Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury". To nie tylko nasze prawo obywatelskie. Wolność korzystania z dóbr kultury jest także prawem człowieka, zapisanym w Powszechnej Deklaracji. I teatrolodzy występujący w obronie tych praw nie są osamotnieni.
Ostatnio prawnicy pani Aleksandry Iwanowskiej, posiadającej prawa do poezji księdza Twardowskiego [na zdjęciu], powiadomili młodzieżowy zespół muzyczny Ychtis o... zakazie śpiewania wierszy. Sprawa wywołała ostrą reakcję arcybiskupa Życińskiego, przyjaciela poety, który w swoim czasie odmówił przyjęcia roli wykonawcy jego testamentu. - Nikt nie ma prawa zawłaszczać poezji ks. Twardowskiego, żądanie pieniędzy za wykonywanie jego utworów jest głęboko niemoralne i ubliża jego pamięci - powiedział KAI abp Józef Życiński.
Ale przecież problem nie dotyczy tylko poezji Twardowskiego. Czy biskup podpisałby się pod zdaniem, że w ogóle zawłaszczanie dóbr kultury jest nieetyczne? Czy zechciałby poprzeć inicjatywę wpisania Kubusia Puchatka na listę światowego dziedzictwa kultury, by uchronić go w ten sposób przed pazernością koncernów? Nie wiem.
Podstawową zasadą prawa autorskiego jest monopol na wykorzystanie dzieła, przysługujący aktualnym posiadaczom tego prawa. Dopuszczalne są jedynie wyjątki od tego monopolu. Ich repertuar jest najwyraźniej zbyt wąski, skoro monopol działa w tak szkodliwy sposób na rozwój kultury. Można rozwiązać problem poprzez rozszerzenie zakresu wyjątków i uznanie, że niekomercyjne wykorzystanie utworu jest bezpłatne i nie wymaga zgody posiadaczy praw.
Być może warto pójść krok dalej i zastanowić się, czy słuszna jest zasada monopolu jako taka. Twórcy Indeksu 73 piszą: "Polskie teatry powinny mieć prawo to korzystania z licencji na wystawianie utworów Milne'a na ogólnie przyjętych zasadach. Wielka literatura powinna być obecna na scenach w sposób stały i różnorodny. Leży to w interesie artystów i publiczności". Kto jest przeciw?
