Artykuły

Jest rok 1955. Andrzej Pronaszko dożywa swoich ostatnich lat w kamienicy przy ul. Siemiradzkiego. Nagle dowiaduje się, że kamienica nie jest już własnością jego żony, a mieszkanie, które od lat zajmuje, może przejąć ktoś inny. Załamany pisze do władz miasta list, w którym obiecuje przekazać kolekcję swoich obrazów Muzeum Narodowemu, w zamian za możliwość dożywotniego pozostania w swoim domu. Paradoksalnie, dzięki temu możemy dziś oglądać wybitne dzieła Zbigniewa Pronaszki w Galerii Sztuki Polskiej XX wieku w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie - pisze Magda Huzarska-Szumiec w Polsce Gazecie Krakowskiej.

Jest rok 1955. Leciwy artysta dożywa swoich ostatnich lat w kamienicy przy ul. Siemiradzkiego. Nagle dowiaduje się, że kamienica nie jest już własnością jego żony, a mieszkanie, które od lat zajmuje, może przejąć ktoś inny. W najlepszym wypadku dokwaterują mu obcego lokatora. Schorowany malarz przeżywa jedną z większych tragedii w swoim życiu.

Załamany pisze do władz miasta list, w którym obiecuje przekazać kolekcję swoich obrazów Muzeum Narodowemu, w zamian za możliwość dożywotniego pozostania w swoim domu. Paradoksalnie, dzięki temu możemy dziś oglądać wybitne dzieła Zbigniewa Pronaszki w Galerii Sztuki Polskiej XX wieku w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie.

Na wystawie znalazło się 97 obrazów olejnych, 20 rzeźb i ponad 500 prac na papierze. Umieszczone zostały w dwóch salach, z których jedna reprezentuje nurt awangardowy w twórczości artysty, a druga kolorystyczny.

- Zbigniew Pronaszko był jednym z najwybitniejszych twórców i teoretyków formizmu. W okresie międzywojennym tworzył awangardową grupę z Witkacym, Tytusem Czyżewskim i Leonem Chwistkiem. Podczas wystawy ekspresjonistów polskich w 1917 roku Pronaszko wystawił cykl swoich aktów, rysunków i rzeźby - mówi kurator wystawy Światosław Lenartowicz.

- Wśród nich znalazł się jego najbardziej znany, pochodzący z tego okresu obraz, zatytułowany "Akt formistyczny". Nie wiadomo kogo on przedstawia, ale jest na pewno próbą przeniesienia na grunt polski kubizmu. Przedstawia on rozczłonkowane ciało ludzkie w ruchu, na dodatek pokazane z różnych stron - dodaje Światosław Lenartowicz.

Konserwatywny Kraków nie doceniał twórczości artysty. Kiedy zaproponował on, iż ozdobi ołtarz w kościele Misjonarzy na Kleparzu jedynie za zwrot materiałów, brat Albert Chmielowski odrzucił tę awangardową propozycję.

- Podobnie było w Wilnie, kiedy Pronaszko postanowił wziąć udział w konkursie na pomnik Adama Mickiewicza. Nie został przyjęty, więc na terenach garnizonu wojskowego stworzył jego drewnianą makietę. Była ona na tyle nowoczesna i awangardowa, że nie miała cokołu, tylko stała na ziemi wśród traw. Jednak doszło do tragedii i pomnik został wypłukany przez rzekę - opowiada kurator.

Niebawem Pronaszko miał jednak zmienić radykalnie swoje zainteresowania artystyczne i zacząć tworzyć w nurcie kolorystycznym. Zafascynował go on już na studiach na krakowskiej ASP, kiedy to był pod dużym wpływem swojego profesora Jacka Malczewskiego. Z tego okresu pochodzi obraz "Puste sieci", który możemy także oglądać na wystawie. Uwagę przykuwa też dzieło "Wspomnienie". Widzimy na nim starca, którzy patrzy w zimową przestrzeń, z której wyłania się kościotrup żołnierza napoleońskiego.

- W Muzeum Narodowym prezentujemy także ostatni, niedokończony obraz artysty. Znalazła go wykonawczyni jego testamentu, w pracowni Pronaszki, mieszczącej się w krakowskiej ASP. Nosi wprawdzie tytuł "Stary malarz", ale przedstawia portret rzeźbiarza Xawerego Dunikowskiego. Jest on ubrany w szlafrok i trzyma w geście rezygnacji opuszczony pędzel. Ten obraz świadczy o tym, że Pronaszko był do końca życia eksperymentatorem, gdyż połączył w nim farbę olejną, wodną i węgiel, czego nigdy do tej pory nie robił - opowiada Światosław Lenartowicz, który w piątek o godz. 17, w sali "Awangardy" mieszczącej się w Gmachu Głównym, zaprezentuje przygotowany przez siebie album poświęcony twórczości artysty.