W ordynacji, w czas okupacji
Wojenne losy JERZEGO WASOWSKIEGO, w 20. rocznicę Jego śmierci przypomina Tomasz Zbigniew Zapert w Życiu.
"Jerzy Wasowski, zmarły 29 września 1984 roku, pozostał w pamięci jako Starszy Pan i klasyk naszej muzyki rozrywkowej. Niewielu wie, że przetrwał on II wojnę światową dzięki pomocy rodu Zamoyskich.
- Maturę zdałem dzięki Wasowskiemu - opowiada świadek tamtych dni, Filip Wieleżyński. Miało to miejsce jesienią 1941 roku w Trzebieniu, majątku Marii Zamoyskiej, gdzie trafiłem jesienią 1939 roku, po tym jak w wyniku nalotu Luftwaffe spłonęło nasze mieszkanie w kamienicy przy Senatorskiej w Warszawie.
Wasowski znalazł się w Trzebieniu z innego powodu. Chociaż pochodził z całkowicie zasymilowanej rodziny żydowskiej, to jednak hitlerowcy skrzętnie tropili genealogię. Jego ojciec Jerzy, ceniony publicysta prasowy, pionier krajowej pedagogiki dziennikarskiej - przeszedł za młodu na katolicyzm, zmieniając nazwisko rodowe Wasserzug na Wasowski. W obliczu ustaw norymberskich obowiązujących w Generalnej Guberni na niewiele się to zdało...
Przed wojną uczęszczałem do renomowanego gimnazjum im. - nomen omen - Zamoyskiego, istniejącego zresztą do dziś w tym samym gmachu przy Smolnej - wspomina Wieleżyński. - O ile jednak z przedmiotami humanistycznymi nie miałem kłopotów, o tyle nauka matematyki, fizyki i chemii kulała. I właśnie z tych dziedzin Wasowski - inżynier z wykształcenia - udzielał mi, a także kilkunastu innym uczestnikom tajnych kompletów, korepetycji. Zapamiętałem go jako człowieka szalenie cierpliwego i wytrwałego, skoro nauczył mnie geometrii wykreślnej, wyjaśnił reguły całkowania i funkcjonowanie logarytmów, nie wspominając o równaniach chemicznych. Lekcje miały niekiedy charakter poglądowy. Objaśniając zasady transmisji fal radiowych, rozmontował i złożył z powrotem odbiornik marki Telefunken, na którym w dworze słuchano polskich audycji BBC. Przypominam sobie też Wasowskiego grającego na fortepianie Adagio z Sonaty księżycowej Beethovena. Ciekawe, że ten utwór wykonał potem w filmie "Miasto nieujarzmione", gdzie odtwarzał... SS-mana akompaniującego egzekucji.
Wieleżyński zdał celująco maturę jesienią 1941 roku. Niebawem jednak trzeba było opuścić gościnne progi pałacu w Trzebieniu, gdzie zrobiło się niebezpiecznie po aresztowaniu przez Niemców Marii Zamoyskiej. Wasowski, dzięki protekcji Bronisława Zielińskiego - sławnego później tłumacza dzieł Hemingwaya - znalazł azyl w Zwierzyńcu, siedzibie Ordynacji Zamoyskich. Tak zapamiętał go ostatni ordynat Jan Zamoyski: - Dostał pracę urzędnika w biurze działu leśnego Ordynacji. Ponieważ posada była raczej fikcyjna, niewiele musiał się udzielać. Korzystałem z jego ekspertyz w kwestiach elektryfikacyjnych. Raz też, jako człowiek pewny, został wykorzystany w sprawie sprzętu radiowego Armii Krajowej. (...) W końcu 1942 roku dowiedział się, że jego ojcu w Warszawie pali się grunt pod nogami i poprosił o schronienie dla niego. Po wyrobieniu odpowiednich dokumentów zatrudniłem seniora Wasowskiego w charakterze trzeciego czy piątego zastępcy nadleśnictwa w Lipie. Przeżył wojnę. (...) Traktowaliśmy Jurka jak przyjaciela i domownika. Do końca okupacji dzielił z nami wszystkie koleje losu."
Na zdjęciu Jerzy Wasowski (po prawej) z Jeremim Przyborą.
