Artykuły

Polacy przebywający na emigracji, zwłaszcza ci starszej daty, a nie z pokolenia emigracji zarobkowej, mniej tęsknią za teatrem, bardziej - za Polską, szukając możliwości kontaktu z językiem i twórczością. Z tego założenia wychodzi Joanna Sokołowska-Gwizdka, autorka tomu "Teatr spełnionych nadziei. Kartki z życia emigracyjnej sceny" - pisze Izabela Mikrut w Teatrze dla Was.

W ramach notatek z emigracji podkreśla jeden rodzaj scenicznej ekspresji, twórczość artystyczno-kulturalną Marii Nowotarskiej i jej córki, Agaty Pilitowskiej. Śledzi założony przez nie kanadyjski Salon Poezji i Muzyki, pisząc właściwie jego monografię. Układa przegląd spektakli i wydarzeń - zwykle odnoszących się do polskości albo przez temat, albo przez autora wykorzystywanych tekstów. Maria Nowotarska zresztą w pewnym momencie przyznaje, że interesuje ją klasyka, nie poradziłaby sobie z przeniesieniem na scenę Witkacego czy Gombrowicza. Pozostaje przy tym, co bezpieczne i czytelne dla wszystkich. Programy spotkań układa na przykład z utworów Słowackiego, sięga po Gałczyńskiego, ale i Jana Kochanowskiego. Nie zabraknie miejsca dla Mariana Hemara czy Juliana Tuwima. Kiedy nabierze śmiałości, wykorzystuje biografie Poli Negri czy Marii Skłodowskiej-Curie lub teksty satyryków czy piosenki z międzywojnia. Proponuje publiczności całe widowiska albo składanki utworów. Wszystko po to, żeby rozbudzić tęsknotę za ojczyzną. Nawiązania do międzywojnia mają tu wymiar sentymentalny, Maria Nowotarska doskonale wie, co robi, decydując się na określonych autorów. W końcu zdaje sobie najlepiej sprawę z tego, czego potrzebuje kanadyjska polonia. Autorka tomu rozpisuje zatem kolejne przedsięwzięcia, charakteryzuje je w krótkich akapitach, które uzupełnia czasem fragmentami recenzji, a dużo częściej - wypowiedziami artystów biorących udział w przedstawieniach. Nie zajmuje się pisaniem streszczeń - czy ocenianiem poziomu artystycznego.

Cała książka utrzymana jest w tonie laurki, nie ma w niej jednego głosu krytycznego, więc próżno by szukać estetycznych uniesień albo komentarzy, jedynie odnotowuje Sokołowska-Gwizdka pomysły na scenariusze. Korzysta najchętniej z uwag głównej zainteresowanej, co automatycznie zawęża możliwości opisu. To jednak nie będzie odbiorcom przeszkadzać, ważne jest zauważanie, samo dostrzeganie tego, co dzieje się na scenie emigracyjnej. W wielu spektaklach biorą udział tylko matka i córka, do tego ta pierwsza odpowiedzialna jest za stronę artystyczną i całą organizację, nie dziwi więc, że najczęściej zabiera głos. To jej projekty, jej praca i jej dzieło. Tak, że książkowy hołd jest też dla niej. Te wypowiedzi uzupełniane są przez - najczęściej pojedyncze - wspomnienia niektórych artystów występujących w Salonie. I tu zaskoczeń nie ma, bo większość wypowiada się bardzo ogólnikowo, głosząc peany na cześć twórczyni. Nie ma tu anegdot ani nawiązań do specyficznych sytuacji, nikt raczej nie zagłębia się w szczegóły, nie ma zresztą po co. Bardziej liczy się podkreślanie związków z Polską, akcentowanie patriotyzmu i kultywowanie tradycji czy bogoojczyźnianych wartości. To o wiele ważniejsze niż aspiracje artystyczne.

I tak toczy się ta książka do samego końca - narracja składa się z drobnych i fragmentarycznych opowieści Sokołowskiej-Gwizdki, przetykanych gęsto samokomentującymi się cytatami uczestników wydarzeń. Do tego dochodzą też zdjęcia z kolejnych spektakli i spotkań - dzięki nim można docenić między innymi pomysły scenograficzne czy charakteryzację. Publikacja pomaga natomiast uświadomić odbiorcom kulturotwórczą rolę teatru polskiego na obczyźnie, potrzebę stykania się z tradycyjnymi tekstami - bez eksperymentów formalnych i poszukiwań poza słowem. Dla Marii Nowotarskiej teatr to Polska - takie wrażenie wynosi się z lektury. Stąd wiele tu patosu i nastawienia na ponadczasowe wartości, a nie przełamywania konwencji. Tego ostatniego od twórczyni Salonu Poezji i Muzyki nikt nie oczekuje.

***

Joanna Sokołowska-Gwizdka: Teatr spełnionych nadziei. Kartki z życia emigracyjnej sceny. Novae Res, Gdynia 2018.