Artykuły

W czwartek, 14 grudnia, o godz. 16.00 w kawiarni "Pauza In Garden" Małopolskiego Ogrodu Sztuki w ramach festiwalu "Boska Komedia", odbędzie się pierwsza promocja polsko-angielskiego tomu rozmów Krystiana Lupy i Łukasza Maciejewskiego - "Koniec świata wartości".

Rozmowę z Krystianem Lupą i Łukaszem Maciejewskim poprowadzi Witold Mrozek, fragmenty książki przeczytają Katarzyna Gniewkowska i Roman Gancarczyk.

W spotkaniu wezmą udział aktorzy Krystiana Lupy, wśród nich Piotr Skiba, Halina Rasiakówna, Ewa Skibińska, Leszek Piskorz, Iwona Budner, Adam Nawojczyk, Aldona Grochal, Krzysztof Zawadzki, Bogdan Brzyski, Małgorzata Zawadzka, Urszula Kiebzak, Adam Szczyszczaj, Krzysztof Głuchowski, Lidia Duda, Paweł Kruszelnicki...

Podczas spotkania promocyjnego pokazana zostanie również etiuda "Czkawka" w reżyserii Haakona Sandoya, eksperymentalny film z 1970 roku z Krystianem Lupą w jednej z głównych ról!

W styczniu 2018 roku promocja "Końca świata wartości" z udziałem obu autorów odbędzie się w Szkole Filmowej w Łodzi, kolejne spotkania promocyjne - we Wrocławiu, w Instytucie Teatralnym w Warszawie oraz na Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi.

***

Zamieszczone w tomie rozmowy Maciejewskiego i Lupy były publikowane przede wszystkim w "Notatniku Teatralnym", ale znalazły się także wywiady z "Dziennika", "Filmu", "Machiny", innych czasopism. W książce opublikowane zostaną również materiały przygotowywane do programów teatralnych, recenzje, teksty prywatne, rozproszone, nigdy wcześniej niepublikowane, a także eseje Maciejewskiego o teatrze Lupy, próba analizy aktorskiego fenomenu, jakim w jego świecie jest Piotr Skiba, wreszcie przekrojowe rozmowa o Lupie z Janem Fryczem, Romanem Gancarczykiem czy Anną Polony. Wszystko wzbogacone fotosami z przedstawień Krystiana Lupy, w tym wiele unikatowych fotografii i szkiców scenograficznych z początkowych lat kariery reżysera. Całość została przetłumaczona na język angielski.

Łukasz Maciejewski pisze we wstępie: "Rozmawiam z Krystianem Lupą o jego dzieciństwie, pierwszych zawodowych latach, o fascynacji Swinarskim i polemice z jego sztuką, o teatrze, kinie, plastyce, ale i o życiu społecznym, polityce. O Picassie i pop-arcie, Brigitte Bardot i Isabelle Huppert. W naszych spotkaniach wracają najważniejsze dla teatru Lupy nazwiska pisarzy: Bernhard, Musil, Broch, Dostojewski, Czechow, wędrujemy szlakiem miast (Jastrzębie-Zdrój, Kraków, Łódź, Jelenia Góra, Wrocław, Warszawa, Wiedeń, Moskwa, Paryż) i kolejnych spektakli, dyskutujemy o aktorstwie, przekroczeniach w sztuce, o nagości. Ta książka to owoc trwającej wiele lat intensywnej wymiany myśli, spostrzeżeń i wątpliwości".

To znamienny paradoks. Tom "Koniec świata wartości" został opublikowany nakładem wydawnictwa Szkoły Filmowej w Łodzi - uczelni, z której Krystian Lupa został wyrzucony za - uwaga - "brak talentu". Strata polskiego kina okazała się wielkim szczęściem naszego teatru. A dzięki tej książce Krystian Lupa powraca po latach do Łodzi i do Szkoły Filmowej. Przyjmujemy ten powrót z wdzięcznością i z nadzieją na dalszy ciąg.

***

Łukasz Maciejewski (ze wstępu):

Zaczęło się od Tarnowa. Krystian Lupa to dla mnie nie tylko nazwisko wizjonera, dzięki któremu na dobrą sprawę zainteresowałem się kiedyś teatrem. To również nazwisko, które znam od najwcześniejszego dzieciństwa. Lupa całe życie przyjaźnił się z moim nieżyjącym już wujem, bratem ojca, wybitnym malarzem Zbysławem Markiem Maciejewskim. Był często obecny we wspomnieniach, niekiedy spotykaliśmy się w Tarnowie albo na wystawach wujka Zbyszka. Kiedy poznałem Krystiana Lupę, miałem najwyżej sześć, siedem lat.

Przełomem było jednak liceum i czas studiów w Krakowie. Boję się wielkich słów, ale to był dla mnie okres niemal zaczadzenia teatrem Lupy. Kiedy kilka lat temu oglądałem wyśmienitą Wycinkę Holzfällen Bernharda w jego reżyserii, przypominały mi się tamte legendarne spektakle w krakowskim Starym Teatrze - Kalkwerk, Lunatycy, Rodzeństwo, Bracia Karamazow. Znam je na pamięć, widziałem po wielekroć, w znacznym stopniu ukształtowały moją wrażliwość: widza i dziennikarza. Byłem i jestem bezradny wobec siły tych przedstawień, począwszy od intelektualnej precyzji, kongenialnej adaptacji tekstów, przez zespołowe aktorstwo, jakiego w polskim teatrze raczej się nie ogląda, kończąc na scenografii, kostiumach czy komplementarnych wobec treści dramatu nawiązaniach muzycznych. Z pełną odpowiedzialnością mogę powiedzieć, że tamte teatralne doświadczenia odmieniły moje życie zawodowe, wiele im zawdzięczam.

Krystian Lupa:

Niepokój nie tylko wywołuje burze krytyków w sferze interpretacji, ale znamionuje także przeczucie końca świata wartości.

(...) Każda przemiana trwoni siły; w tym momencie to naczynie nie jest domknięte i sporo dobrej treści z niego wypływa. O wiele prościej jest być udanym człowiekiem, kiedy panuje spokój, ale w momencie, kiedy to wszystko się rozlewa, nagle pojawiają się całe masy ludzi wyrzuconych, wybrakowanych. Kultura zajmuje się tymi ludźmi nie tylko ze względów społecznych, ale przede wszystkim dlatego, że jest w nich tajemnica, której nie znajdziemy w porządnym, uładzonym dziewiętnastym wieku. W gruncie rzeczy tkwimy bowiem ciągle w tamtym świecie, mimo że czujemy rodzenie się czegoś nowego.

Jan Frycz:

Kiedyś, pracując nad Braćmi Karamazow, w kluczowej scenie rozmowy Iwana z Aloszą, kiedy jemy zupę i rozmawiamy o Bogu, Lupa zasugerował, że na moje spodnie spada kropla zupy. Pojawia się we wstydliwym miejscu, na rozporku. Krystian powiedział: "Janek, pytasz Aloszę o Boga, ale masz świadomość tłustej plamy na kroczu. Twoje pytania będą teraz brzmiały inaczej". Oto idealny przykład jego metody. Pozornie nie ingerując w moją prywatność, zasugerował całą tonację emocjonalną. Wiedziałem, jak mam to powiedzieć, do czego zmierzam. Że wszystkie pytania o byt to gówno prawda. Bo mam burą plamę na...

Anna Polony:

Kiedy graliśmy Lunatyków, zdarzały się momenty wielkiego wzruszenia. Wracaliśmy do spektaklu po wakacyjnej przerwie, poczułam, że coś niedefiniowalnego mi uciekło, jakiś szczegół. Poprosiłam Krystiana, żeby pomógł mi odzyskać Ernę. Wyszedł na scenę i zagrał ją. Zrobił to fenomenalnie. Finezyjnie, pamiętając o drobiazgach interpretacyjnych. Nie jestem pewna, czy byłam w stanie to powtórzyć. Właśnie w takich momentach aktor jest uskrzydlony. Czujemy, że dotykamy czegoś ważnego. Aktu tworzenia. Mamy świadomość, że powstaje dzieło. Wówczas przestaje być ważna reakcja publiczności czy krytyków. Jesteśmy wybrańcami. Człowiek doznaje rozkoszy.

***

Krystian Lupa

Studiował fizykę, malarstwo i grafikę, reżyserię filmową i teatralną. Debiutował w 1976 roku realizacją Rzeźni Stanisława Mrożka w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie. W Teatrze im. Norwida w Jeleniej Górze skupił wokół siebie młodych aktorów. Tam, zafascynowany Witkacym i psychoanalizą Junga, badał możliwości teatru jako narzędzia poznania. Powstały wtedy inscenizacje oparte na dramatach Witkacego Nadobnisie i koczkodany, Pragmatyści, Maciej Korbowa i Bellatrix. W drugiej połowie lat 80. przeniósł się na stałe do Krakowa. Na Scenę Kameralną Starego Teatru adaptował wielkie dzieła literatury niemieckiej i rosyjskiej, Rilkego, Musila, Dostojewskiego. Kreacje aktorskie w jego spektaklach, jak choćby w Braciach Karamazow czy Kalkwerku, charakteryzują się wyjątkowym stopniem skupienia i emocjonalnej precyzji. W latach 1995-98 powstaje adaptacja Lunatyków Brocha. Teatr Krystiana Lupy prowokuje żywiołowe reakcje publiczności zarówno w kraju, jak i za granicą. Kolejny temat, który coraz bardziej angażuje Lupę, to mistyfikacje i zakłamania, nieobce zwłaszcza jednostkom twórczym - inspiracją staje się demaskatorskie pistarstwo Thomasa Bernharda. Lupa inscenizuje jego powieści i dramaty w Krakowie, Wrocławiu (Immanuel Kant w Teatrze Polskim) i w Teatrze Dramatycznym w Warszawie. Eksplorując problemy i mity związane z duchowym rozwojem człowieka coraz częściej sięga po literaturę rosyjską (Czechow, Gorki) oraz dramat współczesny (Dea Loher, Werner Schwab). W ostatnich realizacjach (Factory 2 w Starym Teatrze w Krakowie i Persona. Marilyn w Teatrze Dramatycznym) skupia się na poszukiwaniach odpowiedzi na pytanie o tożsamość artysty. W Teatrze Dramatycznym powstały: PowrótOdysa (1999), Auslöschung/Wymazywanie (2001), Niedokończony utwór na aktora/Sztuka hiszpańska (2004), Na szczytach panuje cisza (2006), Persona. Marilyn (2009). W Teatrze Polskim we Wrocławiu przygotował Poczekalnię 0, Wycinkę/ Holzfällen, we współpracy z TR Warszawa Miasto snu. W 2017 roku odbyła się premiera Procesu według Franza Kafki, produkcja Nowego Teatru; Studio teatrgalerii; Teatru Powszechnego; TR Warszawa oraz Le Quai - Centre Dramatique National- Angers - Pays de la Loire.

Łukasz Maciejewski - krytyk filmowy i teatralny, absolwent filmoznawstwa w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykładowca na Wydziale Aktorskim PWSFTviT w Łodzi oraz na Wydziale Nauk Humanistycznych i Społecznych Uniwersytetu SWPS.

Członek Europejskiej Akademii Filmowej "EFA", Międzynarodowej Federacji Krytyków Filmowych "Fipresci", Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych AICT.

Dyrektor programowy Festiwalu Kino na Granicy w Cieszynie, dyrektor artystyczny festiwalu "Grand Prix Komeda" w Ostrowie Wielkopolskim, szef programowy kina Millennium w Tarnowie-Mościcach, kurator filmowy Małopolskiego Ogrodu Sztuki (MOS) w Krakowie.

Współpracownik kilkunastu czasopism, m.in. "Dziennika Gazety Prawnej", "Teatru", "Notatnika Teatralnego". Ekspert telewizji HBO Europe oraz PISF, stały gość "Tygodnika Kulturalnego" w TVP Kultura. Felietonista i recenzent filmowy Onet.pl.

Od 2010 roku zasiada w kapitule "Paszportów Polityki" w kategorii film, a od 2015 roku w kapitule nagrody im. Stefana Treugutta polskiej Sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych AICT dla twórcy Teatru TV. Juror kilkudziesięciu festiwali filmowych, m.in. w Montrealu, Rabacie, Karlovych Varach, Pogoricy, Agadirze, Skopje i Cottbus.

Laureat wielu wyróżnień dziennikarskich, m.in. statuetki "Uskrzydlonego", "Złotej Róży" za "nową jakość w filmowej krytyce" oraz "Dziennikarskiej Weny".

Współautor kilkudziesięciu książek zbiorowych; autor tomu wywiadów "Przygoda myśli" (2009), "Wszystko jest lekko dziwne" wywiad-rzeka z Jarzym Radziwiłowiczem (2012), oraz bestsellerów: "Flirtując z życiem" - rozmowa z Danutą Stenką (2013), "Aktorki. Spotkania" (2012), "Aktorki. Portrety" (2015). W 2017 roku opublikował "Aktorki.Odkrycia".