* * *
NA zakończenie chciałbym omówić jeszcze jedną pozycję, która zasługiwała na uwagę, chodzi mi o sztukę Ernsta Töllera pt.: "Wyzwolenie Wotana". Autor jest niewątpliwie postacią interesująca i tragiczną. Był on przedstawicielem tego kierunku artystycznego, który znalazł w Niemczech najwybitniejszego kontynuatora w osobie Bertolda Brechta. W sensie artystycznym daleko jednak Töllerowi do Brechta. W jego sztukach razi współczesnego widzą egzaltacja i patos, rażą sformułowania żywcem przypominające gromkie slogany. Niemniej jednak "Wyzwolenie Wotana" ma pewien walor, który z nawiązką wyrównuje braki formalne. Treścią sztuki są przygody pewnego skromnego fryzjera, który postanawia zostać wodzem. Jego credo polityczne jest nader proste: pogarda dla kultury, kult siły i żelaznej dyscypliny. Wotan zamierza emigrować do Ameryki Południowej i tam stworzyć nowe społeczeństwo, oparte na prymitywnych dogmatach megalomańskiego fryzjera. Nie jest to potrzebne. Znajduje bowiem liczne zastępy fanatycznych zwolenników na miejscu, w Niemczech. W ten sposób skromny fryzjer przeradza się w führera...
I na tym właśnie polega znaczenie sztuki. Napisał ją bowiem Töller w roku 1923. a więc w okresie, kiedy przyszły, tym razem autentyczny führer, był jeszcze krzykliwym, prowincjonalnym demagogiem, bardziej śmiesznym niż groźnym, wywrzaskującym swój program polityczny w monachijskich piwiarniach. Töller ze zdumiewającą, polityczną intuicją przepowiedział przyszłość Niemiec. Jego wizja sprawdziła się - niestety - z straszliwą nawiązką.
Töller był nie tylko popularnym w latach dwudziestych pisarzem, lecz również wybitnym działaczem politycznym, więzionym w okresie republiki weimarskiej. W roku 1933 emigrował. W sześć lat później popełnił samobójstwo.
Inscenizacje "Wyzwolenia Wotana" przygotował katowicki Teatr TV. Sztuka została bardzo sprawnie poprowadzona reżysersko (przez J. Wyszomirskiego). Rola Wotana znalazła dobrego odtwórcę w osobie S. Brudnego.
