Artykuły

Sezon 1964/65 rozpoczyna dwudziesty rok istnienia Teatru Współczesnego, jedynego teatru naszego, który od chwili założenia pozostaje bez przerwy pod tym samym kierownictwem i posiada w gronie zespołu artystów, związanych od dwudziestu lat z tą sceną. Dziś rozmawiam z dyr. Erwinem Axerem na tematy ogólne, dotyczące spraw teatrów dwudziestolecia.

- W latach trzydziestych, kiedy uczyłem się reżyserii - mówi dyr. Axer - teatr żył pod znakiem odpływu. Tylko niektóre przedstawienia, i to najczęściej "lekkie", cieszyły się pełnym zainteresowaniem publiczności, osiągały do stu przedstawień w Warszawie. Pomimo, że teatrów było mniej. Od lat dwudziestu teatr żyje pod znakiem przypływu. Sto, sto pięćdziesiąt spektakli miewają w niejednym teatrze sztuki klasyczne, "problemowe", nawet "awangardowe". Tego typu spektakle, także doskonałe, osiągały przed wojną dziesięć, dwadzieścia, trzydzieści przedstawień. Czasem trzy do pięciu, jak norwidowska "Kleopatra" lub "Wesele" w wybitnych inscenizacjach Horzycy.

Teatr nasz pod względem ściśle zawodowym nie dojrzał jeszcze do poziomu sprzed wojny, jest jednak żywszy, bogatszy. Wydaje mi się, że to nawet ważniejsze. Bywały lata, kiedy najistotniejsze dla społeczeństwa sprawy znajdowały rezonans na naszych scenach. Zwiększyło to autorytet teatru.

- Czy trwają wpływy teatru międzywojennego na teatr naszego dwudziestolecia?

- Pod wieloma względami żyjemy dziedzictwem lat dwudziestych i trzydziestych. Dorobek tamtych wielkich aktorów i reżyserów odgrywa w naszej pracy większą ro!ę aniżeli na ogół myślimy. dotyczy to również scenografii. Nie znaczy to oczywiście, że stoimy na miejscu. Ale najistotniejszą sprawą nową jest szerszy udział społeczeństwa - co za tym idzie - inne znaczenie teatru.

- Jaki okres w życiu teatralnym naszego dwudziestolecia - o ile chodzi o osiągnięcia artystyczno-formalne - uważa pan za najbardziej dojrzały?

- Wydaje mi się, że lata 1957-62 były najbujniejsze. Najlepsze. Odtąd widać wyraźny spadek klasy artystycznej. Kilka wybitnych scen przechodziło kryzys lub reorganizację. Niektóre ciekawsze teatry przesiały odgrywać wybitną rolę. Inne jeszcze nie zaczęły. Repertuar współczesny wysokiej próby albo się wyczerpał, albo go nie wystarcza. Rezultety zabiegów adaptacyjnych są co najmniej wątpliwe. Brak jest naprawdę dobrych aktorów w liczbie wystarczającej do utworzenia kilku chociażby zespołów o wysokim poziomie. Wadliwa i przestarzała organizacja życia teatralnego nie odpowiada dzisiejszym wymaganiom. Nie umiemy ani wyzyskać w pełni naszych możliwości ani zapobiec w pełni bezrobociu.

- Co charakteryzuje nasze i teatralne zespoły artystyczne?

- Charakteryzuje nas talent I dyletantyzm. Aktorzy polscy należą do najzdolniejszych w świecie. Na ogól jednak źle mówią i często źle się ruszają. Pomiędzy reżyserami jest wielu odważnych i utalentowanych inscenizatorów. Często nie czytają oni nut, nie umieją rysować, kiepsko czytają w obcych językach i nie znają dostatecznie literatury. Wielu z nich nie opanowało techniki pracy z aktorem. Trudno im więc reżyserować. Tym bardziej należy podziwiać doskonałe wyniki, które od czasu do czasu udaje im się osiągnąć.

- Na czym polegają zdaniem pana podstawowe różnice pomiędzy teatrami?

- Polegają chyba na różnym ich stosunku do dramatu. Na jednym skrzydle - próby stworzenia "autonomicznego" stylu, podporządkowania literatury własnemu pomysłowi, własnej "totalnej" koncepcji. Charakterystyczną próba jest tu chyba eksperyment teatru opolskiego, może również niektóre przedstawienia Nowej Huty - z drugiej strony próby stworzenia teatru nowoczesnego ale podporządkowanego dyscyplinie zamysłu autorskiego, jak w warszawskim Teatrze Dramatycznym czy Współczesnym. Kilku wybitnych reżyserów i scenografów oscyluje pomiędzy oboma biegunami.

- Pana kierunek pracy artystycznej jest chyba ściśle wyznaczony.

- Uprawiam jeden mniej lub więcej określony rodzaj teatru, ale uważałbym za rzecz co najmniej smutną, gdyby w Polsce uprawiano tylko ten jeden rodzaj.