Artykuły

19 maja 2016 roku odszedł Jerzy Moskal (1930-2016) - wybitny artysta plastyk, scenograf teatralny i filmowy, innowator w zakresie nowoczesnej ekspozycji muzealnej i wystawiennictwa, scenarzysta. Urodził się w Drohobyczu, ale swoje życie związał z Katowicami.

W latach 1956-57 był redaktorem graficznym "Przemian", od 1957 do 1960 naczelnym scenografem ośrodka TVP w Katowicach, a w latach 1962-1983 był redaktorem graficznym "Poglądów". Przez pięć lat (1984-89) był naczelnym grafikiem Wydawnictwa "Śląsk". Był autorem koncepcji i szaty edytorskiej m.in.: "Albumu pisarzy śląskich" 1972 i 1975, "Ilustrowanego słownika dziejów Śląska" 1991, monografii Katowic "Bogucice, Załęże et nova villa Katowice". Członkiem ZPAP został w 1954 roku, a w latach 1997-99 był członkiem Zarządu Głównego ZASP.

Jednak prawdziwą sławę i wiele laurów przyniosła mu scenografia. Artysta związany był z Teatrem Śląskim, gdzie tworzył scenografie do spektakli m.in. Lidii Zamków, Kazimierza Kutza, Jerzego Zegalskiego czy Józefa Pary. Za swoją twórczość teatralną był wielokrotnie honorowany ważnymi nagrodami, m.in. za scenografię do "Wyzwolenia" 1977, "Króla IV" 1977, "Końcówki" 1988. Był laureatem Złotych Masek, nagród specjalnych i wyróżnień za spektakle i wystawy. Na festiwalu filmów Interwizji w Pradze (nagroda zespołowa) otrzymał Grand Prix za filmową wersję "Jutra" T. Bairda 1975.

Do najważniejszych jego osiągnięć należy utworzenie Centrum Scenografii Polskiej Muzeum Śląskiego -jedynej tego rodzaju instytucji w kraju\, którym kierował do 2006 roku. Oficjalnie CSP pojawiło się w 1991 roku, lecz jego zalążkiem był, działający od 1985 roku, Dział Plastyki Teatralnej. W Centrum Scenografii Polskiej realizował autorską koncepcję spektaklu-wystawy. Był autorem przestrzeni ekspozycyjnych wystaw takich postaci jak Lidia i Jerzy Skarżyńscy, Franciszek Starowiejski, Jerzy Zitzman, Tadeusz Kantor czy Józef Szajna. Realizował polskie wystawy na Międzynarodowym Quadriennale Scenografii w Pradze.

Centrum Scenografii Polskiej swą siedzibę miało przez lata - aż do chwili otwarcia nowego Muzeum Śląskiego - w Centrum Kultury przy placu Sejmu Śląskiego w Katowicach. To tam prezentowane były wystawy dokonań scenograficznych najwybitniejszych polskich artystów teatru, a zbiory Centrum to nieprzebrana skarbnica, bowiem obejmują prace powstałe po 1945 roku, a skupione w nich projekty odzwierciedlają rozwój polskiej scenografii od okresu powojennego do czasów współczesnych. Kolekcja liczy ponad 10 tysięcy autorskich projektów scenograficznych, rysunków, lalek, makiet, kostiumów, obrazów, a swoje prace przekazało ponad 120 artystów. Kompletowana jest także dokumentacja teatralna w postaci programów, plakatów, afiszy, druków, korespondencji, rękopisów i innych pamiątek, związanych z powstawaniem i realizacją spektakli. Kolekcję uzupełniają fotosy z wystawień scenicznych oraz recenzje i artykuły, nawiązujące do prezentowanych w zbiorach CSP muzealiów.

Najliczniejszą grupę prac w zbiorach stanowią projekty dekoracji, kostiumów, lalek i rekwizytów. Na szczególną uwagę zasługują kolekcje dzieł takich artystów, jak Otto Axer, Władysław Daszewski, Zofia Wierchowicz, Andrzej Kreütz-Majewski czy Lidia i Jerzy Skarżyńscy. Prace te, pochodzące z najsłynniejszych inscenizacji, są fundamentalne nie tylko dla historii samej scenografii, ale także całej polskiej sceny teatralnej. Młodsze pokolenie twórców, wyznaczających współczesne kierunki rozwoju scenografii, reprezentują w zbiorach CSP artyści tej miary, jak Zofia de Ines, Małgorzata Słoniowska, Barbara Hanicka czy Jadwiga Mydlarska-Kowal.

Wśród zgromadzonych muzealiów znajdują się także prace twórców teatru autorskiego - Tadeusza Kantora i Józefa Szajny, a także unikatowe projekty Jerzego Gurawskiego do inscenizacji spektakli Jerzego Grotowskiego, jednego z najwybitniejszych reformatorów powszechnie przyjętej konwencji teatru iluzjonistycznego.

Kolekcję projektów w zbiorach CSP uzupełniają kostiumy i nakrycia głowy. Najliczniejszą grupę stanowią prace zrealizowane zgodnie z ideą projektów Zofii Wierchowicz i Andrzeja Kreütza-Majewskiego. Posiadane w zbiorach kostiumy pochodzą nie tylko ze spektakli dramatycznych, ale także operowych i baletowych.

Kolejną grupę prac zgromadzonych w Centrum Scenografii Polskiej stanowią lalki i kukły. Najliczniej reprezentowane są dzieła zrealizowane według projektów i pod nadzorem artystycznym Jerzego Zitzmana.

Za sprawą Jerzego Moskala Katowice stały się stolicą scenografii polskiej. W 2005 roku tak pisał twórca CSP: "Jesteśmy instytucją nietypową - rozpiętą pomiędzy muzeum, a teatrem. Duchem nie w sali muzealnej, lecz na scenie, którą zamieniamy w widownię ".

Centrum Scenografii Polskiej odzwierciedlało świat Jerzego Moskala -jego sposób widzenia i rozumienia teatru.

Był laureatem Nagrody Prezydenta Miasta Katowice (1992), Honorowej Odznaki Miasta Katowice za plenerowe widowisko o historii Katowic "Na początku była kuźnia", Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2006), Nagrody im. Karola Miarki (2006) i Srebrnego Medalu "Gloria Artis" (2008).