Artykuły

Jeden z najsłynniejszych spektakli Tadeusza Kantora, "Umarłą klasę" w ujęciu filmowym Andrzeja Wajdy po cyfrowej rekonstrukcji, będzie można oglądać na DVD. Premiera płyty odbędzie się w NInA w środę, w 101. rocznicę urodzin Kantora.

Premiera "Umarłej klasy" Tadeusza Kantora i Teatru Cricot 2 odbyła się w krakowskiej galerii Krzysztofory 15 listopada 1975 roku.

Jak czytamy na stronie Narodowego Instytutu Audiowizualnego, pierwszym impulsem Kantora - jednego z najwybitniejszych polskich twórców teatralnych; reżysera, scenografa i malarza - do podjęcia pracy nad przedstawieniem "o umieraniu, które zaczyna się już w dzieciństwie" było, "zajrzenie przez okno do wnętrza opustoszałej klasy z rzędami ławek w Bielkowie koło Osiek, latem 1972 roku".

Kantor uprzytomnił sobie wtedy "sobie siłę wspomnienia, pustki i śmierci, wyobrażając sobie uczniów, którzy umarli".

W jego spektaklu "usadzeni przy pulpitach zdziecinniali staruszkowie, podobni do manekinów albo trupów (...) w rytmie walca Franoise krążyli wokół ławek, ciągnąc za sobą manekiny - ich wcielenia z dzieciństwa".

Manekiny te symbolizowały ofiary XX-wiecznych wojen, w tym zgładzonych Żydów i pojawiały się później w innych spektaklach artysty. Stały się cechą rozpoznawczą jego spektakli oraz tworzonego przezeń Teatru Śmierci.

W 1978 r. Kantor w rozmowie z Teresą Bętkowską stwierdził, że jego zdaniem "dzieło sztuki musi być zamknięte, aby fascynowało". "Widz wobec zamkniętego dzieła sztuki musi być skupiony. Musi się czuć jak człowiek w cieniu wielkiej piramidy - niedostępnej, a jednak mającej wpływ kolosalny - nie chcę powiedzieć - metafizyczny" - mówił. "Ale są przecież jakieś fluidy, które z owej piramidy docierają. +Umarła klasa+ jest dziełem zamkniętym, bo idea teatru otwartego już dawno minęła" - podkreślił.

Spektakl inspirowany tekstami Witkacego, Gombrowicza i Schulza, określany jako "przejmujący" i "wstrząsający" oraz uznany za najlepszą teatralną sztukę na świecie przez amerykański "Newsweek", doczekał się trzech telewizyjnych rejestracji.

W 1976 roku został sfilmowany przez Andrzeja Wajdę. Reżyser w "Umarłej klasie. Seansie Tadeusza Kantora" wyprowadził niektóre sceny z piwnicy kamienicy Krzysztoforów w plenery Krakowa. Część zdjęć zrealizowano na krakowskim Kazimierzu, gdzie "na placu wśród zgliszczy, jakby po wywózce mieszkańców getta, siedziała Kobieta z mechaniczną kołyską".

Dzięki wyprowadzeniu spektaklu "w teren", jak pisała Małgorzata Dziewulska w "Spotkaniu dwóch realności", "widz uzyskuje jakiś inny rodzaj dostępu do dzieła teatralnego, niejedno przy tym tracąc, a nieraz coś zyskując".

Zdaniem Dziewulskiej "w wypadku zapisu "Umarłej klasy" doszło do współdziałania mistrzów, indywidualności, co nadało filmowi wyjątkową jakość". Dzięki temu, jak podkreślała eseistka, "mimo kolejnych rejestracji "Umarłej klasy", cały świat po czterdziestu latach ogląda ciągle ten właśnie zapis".

Rejestracja Wajdy, zrekonstruowana cyfrowo i wydana na DVD przez NInA we współpracy z krakowskim Ośrodkiem Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora "Cricoteka", będzie dostępna w 10 wersjach językowych. Jej premiera odbędzie się 6 kwietnia, w 101. rocznicę urodzin Kantora. Wieczorem w siedzibie NInA, przed seansem "Człowieka z żelaza", odbędzie się spotkanie z Wajdą wokół wydawnictwa.

Tego samego dnia w Cricotece odbędzie się pokaz rejestracji "Umarłej klasy", który poprzedzi wprowadzenie teoretyka i krytyka filmowego prof. dr hab. Tadeusza Lubelskiego.

Wstęp na oba wydarzenia jest bezpłatny.

W najbliższym czasie w NInA ukaże się także kolejna płyta z serii "Polska Szkoła Dokumentu". Następne DVD będzie poświęcone autorowi m.in. filmów "Hommage a Beksiński" i "Fechmistrz", Bogdanowi Dziworskiemu. Jeszcze w tym roku, jak zapowiedziała rzeczniczka prasowa NInA Agnieszka Wolak, możemy spodziewać się również reedycji płyt poświęconych Kieślowskiemu.