Artykuły

- Najważniejsze było to, że mieliśmy przyzwolenie na porażki, z których nikt nas nie rozliczał. Mogliśmy ryzykować i przypominać ludziom, że teatr nie jest tylko dla rozrywki - z Sebastianem Majewskim rozmawia Mike Urbaniak.

Mike Urbaniak: Pierwszy raz w Wałbrzychu. Sebastian Majewski: Jeszcze w latach osiemdziesiątych. Wałbrzych, jako górnicze miasto, miał dobrze zaopatrzone sklepy oraz zakłady Pol-Sport, produkujące "polskie adidasy" zwane "wałbrzychami". Przyjeżdżałem po nie z mamą pociągiem z Wrocławia. Wałbrzych mijaliśmy też często jadąc z Wrocławia do Jeleniej Góry. Na stacji Szczawienko zamykaliśmy okna, by uchronić się przed wszechobecnym smogiem. Otwieraliśmy je ponownie na stacji Wałbrzych Główny.

Pierwszy raz w teatrze w Wałbrzychu.

- W 1996 rok i to w sprawie własnego debiutu. Zaczynałem wówczas w Teatrze Wierszalin w Supraślu pracę nad spektaklem "Prawiek i inne czasy" Olgi Tokarczuk i Piotr Tomaszuk wpadł na pomysł, żeby, skoro Olga jest z Wałbrzycha, poprosić o wsparcie finansowe jej miasto. Pojechaliśmy więc z jednego końca Polski na drugi by zdobyć fundusze. Miasto zgodziło się nas wesprzeć, ale postawiło warunek, że premiera musi się odbyć w Wałbrzychu, to poszliśmy z Olgą na spotkanie z ówczesnym dyrektorem teatru Wowo Bielickim. Teatr wywarł na nas przygnębiające wrażenie. Był zapyziały i ponury, a w gabinecie dyrektora panował taki bałagan, że Oldze przykleiła się do ubrania jakaś kartka z gumą do żucia. Odklejaliśmy ją potem od Olgi na korytarzu.

Pierwszy raz jako widz w Wałbrzychu.

- "Rewizor" Jana Klaty. Byłem na nim jako widz, ale też autor programu do spektaklu. Wtedy poznałem nowego dyrektora Piotra Kruszczyńskiego i pamiętam, że poczułem po raz pierwszy w tym teatrze jakąś inną, tworzącą się właśnie wspólnotę. Ludzie w Polsce zaczynali się wtedy dowiadywać, że jest taki Wałbrzych i coś ciekawego tam się kroi.

Wracałeś potem do Wałbrzycha?

- Tak, bo zacząłem robić programy do kolejnych spektakli i oglądać to, co tam powstawało. Wkrótce Piotr zaproponował mi najpierw pracę w dziale promocji na pół etatu (musiałem z niej zrezygnować, bo moja Scena Witkacego.wro dostała pierwszy grant na działalność), a potem prowadzenie spotkań na Fanaberiach Teatralnych. Pojawiałem się więc w Wałbrzychu stosunkowo często.

Miękkie wchodzenie w teatr.

- Nie do końca, bo wiesz, ja jednak nie zakładałem, że tam będę pracował, a już na pewno, że zostanę dyrektorem. Jeździłem do Wałbrzycha, bo to było ciekawe miejsce. Poznawałem miasto oraz pomysł Piotra i Danuty Marosz na ich teatr mówiący o ważnych sprawach przez problemy lokalnej społeczności.

W końcu, mimo, że o tym nie myślałeś, dostałeś propozycję zostania dyrektorem artystycznym teatru.

- Z jednej strony bardzo mnie to ucieszyło, bo pracowałem już ósmy rok w Centrum Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocławiu i potrzebowałem zmiany. Z drugiej strony czułem odpowiedzialność, bo brałem teatr, który już coś znaczył. Oczekiwania były duże, zespół był zauważony i nagrodzony. Spore wyzwanie.

Przejęcie przez ciebie kierownictwa w 2008 roku zapoczątkowało trwającą do dziś tradycję płynnego przekazywania Teatru Dramatycznego w Wałbrzychu z jednych artystycznych rąk do drugich.

- Zostałem zatrudniony w lutym. Sezon trwał, spektakle były zaplanowane. Nie musiałem więc wymyślać nagle programu, mogłem wdrożyć się w teatr. Zresztą dość szybko, bo Piotr zaczął się wycofywać, zostawiając decyzje artystyczne mnie, a ja zacząłem myśleć o kolejnym sezonie, który nazwałem "Kierunek 074". Pierwszą przeprowadzoną przez mnie od początku do końca premierą była "Nelly" w reżyserii Natalii Korczakowskiej.

Jak cię przyjął zespół?

- To było trudne przyjęcie. Zespół dość długo starał się zrozumieć mój pomysł na teatr, który był przecież inny od pomysłu Piotra. Pamiętam dużo nieufności, która jest zresztą dość naturalna przy okazji zmiany dyrekcji w każdym teatrze, a która w Wałbrzychu trwała prawie cały sezon. Mierzyliśmy się, sprawdzaliśmy kto i gdzie ma zamiar ustąpić. Wejściu w zespół pomogło mi na pewno wprowadzenie kilku nowych aktorów: Agnieszki Kwietniewskiej, Eweliny Żak, Gośki Białek, Andrzeja Kłaka i Daniela Chryca. Kiedy z dyrektorem przychodzi część zespołu, układ sił się zmienia.

Jak na Wałbrzych to była duża część. Dlaczego wziąłeś tę piątkę?

- O Agnieszce Kwietniewskiej powiedział mi Piotrek Kruszczyński, ale sam już nie miał kiedy się z nią spotkać. Kiedy poznałem Kwiecię, od razu kliknęło między nami i wiedziałam, że ją chcę. Ona miała wtedy skomplikowaną historię teatralną, a ja uważam, że jak aktor nie przejdzie pokręconej drogi, to często kończy na czymś powierzchownym. Ewelinę Żak chciała Natalia Korczakowska, mnie też uwiodła. Daniel Chryc pracował wtedy w Płocku, z którego chciał odejść. Odszedł do nas. A Gośkę i Andrzeja wziąłem, bo znałem ich jeszcze ze szkoły teatralnej, prowadziłem z nimi warsztaty. I kiedy Natalia szukała młodej dziewczyny do "Nelly", przypomniała mi się Gośka, a że była wtedy z Andrzejem - wziąłem ich w pakiecie. Na całe szczęście.

Przyjechałeś do Wałbrzycha z gotowym pomysłem czy on się rodził na miejscu?

- Nie miałem gotowego pomysłu, ale wiedziałem, że chcę opowiadać o Wałbrzychu inaczej niż Piotrek. Spektakle za jego dyrekcji mówiły o mieście w kontekście społeczno-politycznym, a ja miałem poczucie, że ludzie są tym już zmęczeni, że wszystko, co miało być powiedziane, zostało powiedziane, że widzowie nie mają ochoty na epatowanie ich nieustannie biedą i marazmem, upadłymi kopalniami i ogólną beznadzieją. Chciałem pójść w inną stronę.

W stronę afirmacji.

- Bo Wałbrzych wydał mi się po prostu ciekawy. Pomyślałem, że dobrze byłoby pokazać, że to fajne miasto. Bo tak naprawdę myślałem i tak chcieli go widzieć widzowie. W Starej Kopalni była słynna łaźnia łańcuszkowa. Ktokolwiek z zewnątrz przyjeżdżał do Wałbrzycha, zachwycał się nią i chciał tam robić spektakl. Wałbrzyszanie reagowali na to przewracaniem oczu i westchnieniem: "Boże, znowu ta kopalnia!". Znowu spektakl w tych ciemnościach i pajęczynach. Nie można w ładniejszym miejscu? Mieszkańcy nie chcieli już tego. Chodzili jeszcze na "Diamenty to węgiel, który wziął się do roboty", bo traktowali ten spektakl jak dobrą farsę, bardzo ich śmieszył. Ale potem był już koniec. Chciałem zmienić temat i trochę się z wałbrzyszanami o coś innego pokłócić.

Ale z wyprowadzania spektakli z teatru nie zrezygnowałeś.

- Nie, bo to akurat było fajne. "Łyska z pokładu Idy" Radka Rychcika zrobiliśmy już nie w łaźni, ale w lampowni Starej Kopalni, a "Królową śniegu" Michała Borczucha w stadninie na Zamku w Książu. To wszystko po to, by udowadniać, że teatr nie jest raz zastaną konwencją, że się zmienia, że nie trzeba do końca życia siedzieć w fotelach z widokiem na tradycyjną scenę. Te miejsca wspaniale zadziałały.

Czy kłócąc się z publicznością, poniosłeś jakieś klęski?

- Były nimi na pewno spektakle Krzysztofa Garbaczewskiego, które bardzo lubiłem, a ludność odrzucała. Były takie wieczory, kiedy mieliśmy więcej aktorów niż widzów. Sukcesem frekwencyjnym nie była wspomniana "Królowa śniegu". Wałbrzyszanie nie polubili też "Jamesa Bonda" Wiktora Rubina, na którego nie można było ich zaciągnąć nawet przy zastosowaniu najbardziej radykalnych metod marketingowych. Ale jedno było cudowne - mieliśmy przyzwolenie na porażki. Nikt nas z nich nie rozliczał. Mogliśmy ryzykować i przypominać ludziom, że teatr nie jest tylko dla rozrywki.

Jaki wpływ na życie teatru miało coraz większe uznane i sława?

- Zauważenie nas dawało poczucie, że to, co robimy jest ważne. Nagrody i zaproszenia na festiwale posypały się w pewnym momencie dość obficie. Ale czuliśmy też jeżdżąc po Polsce, że jesteśmy jednak z innej ligi albo raczej galaktyki, że nie mieścimy się w wyobrażeniu o publicznym teatrze. Kiedy graliśmy "Niech żyje wojna!!!" na Kontrapunkcie w Szczecinie, przyjęto nas fatalnie. Podobnie było na Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi, gdzie spektakl potraktowano jako coś wulgarnego i strasznie głupiego.

Apogeum waszego sukcesu to XXXI Warszawskie Spotkania Teatralne i Wałbrzych Fest, bezprecedensowe zaproszenie jednego teatru z kilkoma spektaklami. Kiedy wtedy rozmawialiśmy, powiedziałeś, że czujesz protekcjonalny stosunek warszawki.

- Bo czułem go bardzo wyraźnie. Podobnie było na Boskiej Komedii w Krakowie. "No pokaż prowincjonalny teatrzyku, którym tak wielu się podnieca, jaki jesteś wspaniały". Padliśmy też wtedy ewidentnie ofiarą mody na Wałbrzych, jako ten "egzotyczny" teatr, o którym tak dużo się pisze i mówi. Inaczej traktowano tylko spektakle Moniki Strzępki, resztę oglądano na zasadzie: ale o co chodzi? To, że Wałbrzych stał się tak istotny na teatralnej mapie kraju wynikało z kilku czynników. Spektakle to jedno, ale one nie wystarczają. Wiesz doskonale, że często powstają świetne sztuki, które z jakiegoś powodu przechodzą niezauważone, bo jest tak, że trzeba o nich napisać, wypromować, ucieszyć. Musi się wydarzyć coś, co powoduje, że się o nich mówi. Tak było wtedy z nami, ciągle o nas mówiono.

Czy sukces Wałbrzycha stał się w którymś momencie obciążeniem?

- Może to zabrzmi dziwnie, ale to powiem. Ja się generalnie boję sukcesu, bo sukces mnie przerasta. Jest miły, ale wiadomo, że się skończy. Nie można na nim jechać przez lata. Pamiętam trudną rozmowę o znakomitym spektaklu Bartka Frąckowiaka "W pustyni i w puszczy", kiedy zdaliśmy sobie sprawę, że on nigdzie nie pojedzie, że może zostać niezauważony. Dlaczego? Skoro jednego roku pokazaliśmy na festiwalach wszystko, co mieliśmy, to wiadomo, że w przyszłym roku zaproszenie może już nie nadejść, bo ile można? Drugą trudną rozmowę odbyłem z aktorami, kiedy zdałem sobie sprawę, że są dwie drogi do nowego otwarcia: albo odchodzę ja i na moje miejsce przychodzi ktoś ze świeżymi pomysłami, albo wymieniam cały zespół i zaczynam z nim nową przygodę. Na całe szczęście mogłem wybrać pierwszą opcję.

I odszedłeś do Starego Teatru w Krakowie.

- To wydarzyło się zupełnie niezależnie. Odszedłbym z Wałbrzycha nawet, gdybym nie miał propozycji od Janka Klaty. W ogóle uważam, że teatrem nie można kierować dłużej niż pięć lat. Teatr potrzebuje nieustającej zmiany i świeżości, nowej energii i nowych pomysłów.

Przekazałeś teatr Piotrowi Ratajczakowi.

- Ten pomysł się wziął z tego, że Piotr pracował w Wałbrzychu dwukrotnie. Wyreżyserował "Bohatera roku" i "Sorry, Winnetou". Był jednym z nielicznych, którzy mieli inną koncepcję teatru: nieelitarnego, ale dla ludzi. I jeszcze jedno, na jego spektakle przychodziły tłumy.

Dlaczego tak niewiele reżyserowałeś w swoim teatrze?

- Uważałem i zdania nie zmienię, że jako dyrektor jestem po to, by stwarzać warunki pracy dla innych. To jest wystarczająco absorbujące. Poza tym wydawało mi się, że nie muszę reżyserować, skoro mam w teatrze reżyserów o wiele ode mnie lepszych. Bardziej mnie cieszyło pozyskanie dla nas kolejnego ciekawego nazwiska, niż włażenie na scenę samemu.

Odszedłeś z Wałbrzycha z poczuciem sukcesu?

- Nie, odszedłem z poczuciem, że zrobiłem tam wszystko, co miałem zrobić. I była to całkiem dobra robota.

***

Sebastian (Seb) Majewski urodził się w 1971 roku we Wrocławiu. Jest dramaturgiem, reżyserem i aktorem, absolwentem Wydziału Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatralnej w Warszawie (filia w Białymstoku). Przez kilka lat był związany był z Teatrem Wierszalin w Supraślu, gdzie zadebiutował w 1997 roku spektaklem "Prawiek i inne czasy" na podstawie prozy Olgi Tokarczuk. Jest założycielem wrocławskiej Sceny Witkacego.wro. W roku 2006 zadebiutował w roli dramaturga przy spektaklu "Transfer!" w reżyserii Jana Klaty, by w tej roli współpracować później także z Krzysztofem Garbaczewskim, Marcinem Liberem, Piotrem Ratajczakiem i Natalią Korczakowską. W latach 2008 - 2012 był dyrektorem artystycznym Teatru Dramatycznego im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu umacniając jego pozycję jako jednej z najlepszych polskich scen. W latach 2013-2015 był zastępcą dyrektora ds. artystycznych Narodowego Starego Teatru w Krakowie. Od 2015 roku jest dyrektorem artystycznym Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi.

Rozmowa powstała do publikacji "Szaniawski. Monografia Teatru Dramatycznego 1964-2015" pod redakcją Doroty Kowalkowskiej, wydanej przez Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu przy finansowym wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.