Artykuły

To przedstawienie nie po­trzebuje reklamy, bo jak słychać, bilety wyprzedane na dwa tygodnie. Ale tym bar­dziej warte jest zastanowienia zjawisko rosnącej popularności tej niełatwej przecie sztuki - monodramu. Niełatwej nie tyl­ko dla aktora: sam na scenie, bez chwili wytchnienia, oko w oko z publicznością, kilkanaście tysięcy słów na pamięć... Trud­nej także dla widza: jeden aktor, niewiele atrakcji wizual­nych, intensywny wysiłek umy­słowy. Popularność tego gatun­ku to godna odpowiedź teatru na przedwczesne otrąbienie triumfu kinematografu. Pu­bliczność domaga się od sztuk widowiskowych nie tylko go­nitwy na koniach. Sukcesy monodramów to także oznaka sku­tecznej rywalizacji teatru z te­lewizja, i to na gruncie prze­ciwnika. Przecież aktorski mo­nolog to specyfika telewizji, to forma, która na szklanym ekra­nie udaie sie najlepiej. Jednak­że widz (ten mniej leniwy) lu­bi ooznać aktora osobiście. To jest możliwe tylko w teatrze. Sukces monodramu, z którym wystąpi a Halina Mikołajska na deskach Sali Prób Teatru Dramatycznego należy powitać miedzy innymi także jako ko­lejna jaskółkę (ileż trzeba ja­skółek, aby zrobić wiosnę?) re­nesansu zjawiska, które jeszcze wydaje sie archaiczne i ana­chroniczne: kultu aktora. Zna­my to z opowiadań naszych ba­bek. Z uczonych artykułów i książek wiemy, co nastąpiło po­tem: reforma teatru. Do na­szych czasów teatr dotarł bez gwiazd: teatr zespołu, kolekty­wu, kompleksowego działania na wszystkie zmysły widza - w gruncie rzeczy teatr reżyse­ra. Nie o to chodzi, aby cofać historie sztuki. Zmiany sa nie­odwracalne, i zresztą, co tu du­żo mówić, konieczne i korzyst­ne. Nie chodzi zatem o kult gwiazd aktorskich, ale przynaj­mniej może - o sympatie i zaufanie...

I oto od pewnego czasu oka­zuje się, że są u nas aktorzy, którzy mała swoi a własną klientele, zaprzysięgłych zwo­lenników. Nie będę wymieniał nazwisk mamy je wszyscy w pamięci. Sa aktorzy, dla któ­rych publiczność w jednym mieście, nie takim znowu wiel­kim i nie takim znowu szale­nie kulturalnym, może zapełnić teatr przez kilkadziesiąt wieczorów. Wśród tvch aktorów jest Halina Mikołajska. Tyle o sztuce aktorskiej. Ku uwadze osób zainteresowanych treścią sztuki teatralnej warto dodać, ze forma monodramu jest szczególnie cenna dla za­wiązania ścisłego kontaktu między odbiorcą a autorem tekstu. Literatura wraca tu do swojej dawnej funkcji gawędy, staje się autentycznie żywym sło­wem, jak niegdyś, jak u swych początków. Zdawało się, że ra­dio rozpowszechniając słowo mówione na gigantyczna skalą, zalewając nas potokiem infor­macji już na granicy informa­cyjnego szumu - odbierze raz na zawsze literaturze możli­wość trafienia do ludzi ze sło­wem mówionym. Ale tu w tea­trze, żywe słowo poparte obec­nością żywego człowieka, akto­ra, poparte iego osobistymi walorami zewnętrznymi i wewnętrznymi, jego talentem mó­wienia - trafia do odbiorców z treścią bogatszą niż może ją dać nawet cicha lektura nie mówiąc już o szmerze radio­wej skrzynki.

Przekonuje nas o tym tekst, który przekazuje widzom Ha­lina Mikołajska. Jest to zbudo­wany przez Wincentynę Wodzinowska-Stopkową monodram według powieści Tomasza Manna "Józef i jego bracia", zatytułowany "O długim cze­kaniu..." Powieść Manna to wielka książka, którą można by nazwać indukcyjną: z kilku krótkich rozdziałów Ksiąg Genezis Starego Testamentu, w których opisane sa koleje losu Jakuba, wnuka Abrahama, i jego potomstwa. Tomasz Mann wymyślił filozoficzna opowieść, pełną powagi i zastanowienia nad losem ludzkim. Jedną par­tie tej powieści - historie dłu­giej, lecz wypełnionej głównie czekaniem na spełnienie miłoś­ci Jakuba i Rachel - opowia­da Halina Mikołajska, z wiel­kim bogactwem aktorskich środków, z wyrazistością pra­wie plastyczna. Wartość tej kreacii polega jednak nie na tym. że jest popisem aktorskich możliwości Mikołajskiej - dość dużo i dobrze wiemy o tym z innych źródeł. Polega na umia­rze, z jakim stosuje ona środ­ki potrzebne do tego, aby prze­kazać żvwe słowo, aby mówić literaturę. Słowo i aktor - to jest wartość tego wieczoru.