Artykuły

Konrad Swinarski - urodził się 4 VII 1929 w Warszawie, zginął w katastrofie lotniczej 20 VIII 1975 pod Damaszkiem.

Dlaczego robię teatr? W tym zawodzie czuję się wolny. Wolny w wypowiedziach osobistych. Najbardziej interesuje mnie nie gotowe przedstawienie, ale sam proces jego powstawania. Zmierzenie pewnej myśli zawartej w utworze dramatycznym z żywą materią ludzką. Odgadywanie - z pomocą aktorów - człowieka, który tak i tak myślał w swojej epoce. Konfrontacja tych myśli z jego osobowością zdeterminowaną czasem i społecznością, w której żył, dokonana dla naszego czasu. (...)

To są zewnętrzne realia, ale ich poznanie pomaga w dotarciu, a przynajmniej w zbliżeniu się do tajemnicy, może tajemnicy życia - nie wiem - która kryje się w każdej wielkiej sztuce. Choć w pełni nie zostanie nigdy ujawniona, w pewnej fazie prób, trzeba jednak skonkretyzować, co jest tą tajemnicą, nazwać teatrem i umieścić w pewnej hierarchii praw przyjętych przez społeczeństwo. Ujawnienie tajemnicy tego, co niewyjaśnione - to mnie pociąga w teatrze. (Konrad Swinarski, 1975)

Ja po prostu popadam w depresję, jeżeli robię coś niezgodnego z własnym sumieniem. (Konrad Swinarski, 1973)

Reżyser i scenograf. Jeden i najwybitniejszych polskich i europejskich twórców teatralnych XX w. Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Katowicach i w Sopocie, także w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi pod kierunkiem Władysława Strzemińskiego oraz na Wydziale Reżyserii Dramatu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie u artystów tej miary, co Leon Schiller, Bohdan Korzeniewski. Erwin Axer. Jako scenograf debiutował w 1953 projektując dekoracje i kostiumy do Trzydziestu srebrników H. Fasta w Teatrze im. S. Jaracza w Olsztynie. Jego pierwszą samodzielną pracą reżyserską był Żeglarz Szaniawskiego w Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu (1955). W lalach 1955 - 1957 przebywał na stypendium w Berliner Ensamble, gdzie był jednym z asystentów Bertolta Brechta i po jego śmierci, wraz z innymi uczniami, reżyserował Strach i nędzę Trzeciej Rzeszy (1967). Po powrocie do Warszawy realizował także inne dramaty Brechta. W latach 1957-1963 był etatowym reżyserem warszawskiego Teatru Dramatycznego, równocześnie pracował w innych teatrach, m.in. w Berlinie Zachodnim, w teatrze wybrzeże w Gdańsku, W teatrze Ateneum w Warszawie. Często współpracował z telewizją. W 1960 otrzymał nagrodę im. L. Schillera przyznawaną młodym reżyserom. W latach 1962-1965 głównie przebywał za granica: w Stanach Zjednoczonych, ZSRR, Niemczech Zachodnich. Prapremiera światowa dramatu Męczeństwo i śmierć Marata przedstawione przez zespól aktorski w przytułku w Charenton pod kierownictwem pana de Sade Petera Weissa została uznana za najlepsze przedstawienie roku, a Swinarski otrzymał za nią doroczną nagrodę zachodnioniemieckiej krytyki teatralnej.

Od 1965 aż do śmierci był reżyserem Starego Teatru, w którym zrealizował jedenaście spektakli z legendarnymi Dziadami A. Mickiewicza (1973) i Wyzwoleniem S. Wyspiańskiego (1974) na czele. Wciąż mam nadzieje, że pamięć o tamtych spektaklach jest żywa, że czas, kiedy przedstawienia teatralne były nie tylko wydarzeniami kulturalnymi, ale i kulturowymi nie zatarł się jeszcze całkowicie. Przypomnijmy premiery krakowskie: anonimowa Żałosna i prawdziwa tragedia pana Ardena ; Felersham - 1965. Nie Boska komedia Krasińskiego - 1965; Woyzeck Büchnera - 1966; Pokojówki Geneta 1966; Fantazy Słowackiego - 1967; Sędziowie i Klątwa Wyspiańskiego 1968: Sen nocy letniej Szekspira - 1970; Żegnaj, Judaszu Iredyńskiego l971:Wszystko dobre, co się dobrze kończy Szekspira Niezapomniane przeżycia! Dziś, każde z nich urasta do zdarzeń wyjątkowych

Jednocześnie Swinarski współpracował m.in. z teatrami w Warszawie, Berlinie Zachodnim, Tel Awiwie, Düsseldorfie, Helsinkach, Zurychu, Wiedniu. Wiele jego przedstawień przeszło do historii teatru światowego.

Zrealizował też wiele spektakli muzycznych: (Opera za trzy grosze B. Brecht, K. Weill - (Teatr Współczesny W-wa. 1958. Teatr Polski Bydgoszcz 1962); Persefona. A. Gide. I. Strawiński i Król Edyp J. Cocteau, I. Strawiński - (Opera Warszawska. 1962); Bachantki wg Eurypidesa, H. W. Henze - (La Scala Mediolan 1968); Diabły z Loudun, K Penderecki (Hamburgłscbe Staataoper, Hamburg 20 YT 1969, Santa Fe Opera (USA) 14 VIII 1969). W teatrach operowych poszukiwał tych samych tematów, co w teatrach dramatycznych: Brecht, antyk, namiętności ludzkie (zwłaszcza w Diabłach z Loudun czy W Wozzecku A. Berga, którego premiera w 1965 została zdjęła w Warszawie). W konwencji operowej starał się o rozwiązania typowe dla teatru (np. o pełne ekspresji zachowania Chórów, którym dawał skomplikowane zadania aktorskie). Stworzył dzieła wybitne, które torowały drogę współczesnemu teatrowi muzycznemu.

Po Śmierci Konrada Swinarskiego redakcja dwutygodnika "Teatr" ustanowiła nagrodę jego imienia, przyznawaną co roku za najwybitniejsze osiągnięcia artystyczne

Tak brzmi "notatka encyklopedyczna" o wielkim reżyserze. Ale kim NAPRAWDĘ był? Jak dotrzeć dzisiaj do prawdy artystycznej i ludzkiej, kiedy jego postać, zwłaszcza na tle tego, co się obecnie w polskim teatrze dzieje, urasta do wymiarów legendarnych? W recenzji z mojej książki o nieukończonym Hamlecie w Starym Teatrze, Konstanty Puzyna pisał: "Takiej legendy aktorskiej nie dorobił się dotąd w Polsce nikt z reżyserów, prócz Osterwy i - może - Grotowskiego". To prawda. Wystarczy porozmawiać z którymkolwiek z aktorów, którzy ze Swinarskim pracowali. W ich oczach pojawia się radość, zachwyt, ale też i nostalgia za człowiekiem i teatrem, których już nie ma. Pamiętam paraliżująca wiadomość o jego śmierci. Byłem na Festiwalu Chopinowskim w Dusznikach, kiedy rano przyszedł Piotr Paleczny i powiedział: zginął Swinarski. Milczeliśmy długo... Już wtedy wiedziałem, że skończyła się cała teatralna epoka. Odszedł jeden z najbardziej fascynujących ludzi, z jakim los mnie zetknął.