Artykuły

Tytuł swego dramatu hiszpański pisarz Antonio Buero Vallejo za­czerpnął z kompozycji otwierają­cej słynny cykl grafik Francisca Goi "Caprichos". Wielki malarz jest bohaterem sztuki, której akcja obejmuje kilka grudniowych dni 1823 roku poprzedzających emi­grację artysty do Francji. Hiszpa­nię ogarnia wówczas fala terroru, która po obaleniu rządu liberałów obejmuje wszystkich podejrzewa­nych o herezję, sympatie liberal­ne czy masońskie.

Stary, już zupełnie głuchy Goya żyje wraz ze swą opiekunką i ko­chanką Leokadią w posiadłości Quinta de Sordo, pokrywając ściany domu fantastycznymi, eks­presyjnymi kompozycjami. Mimo ostrzeżeń przyjaciół nie decydu­je się na opuszczenie Hiszpanii. Dopiero napaść "ochotników królewskich" na jego dom, gwałt i upokorzenie, jakim zostanie poddany, zmuszą go do ucieczki.

Napisany we frankistowskiej Hiszpanii dramat miał w momen­cie swego powstania jednoznacz­nie polityczną wymowę. Był namiętnym protestem przeciw tyra­nii władzy zabijającej trzeźwą myśl, rozpętującej demony gwałtu i nietolerancji. Tak też rozumiany był w Polsce 1976 roku, kiedy to Andrzej Wajda przygotował przedstawienie w Teatrze na Wo­li, ze znakomitymi kreacjami Ta­deusza Łomnickiego i Lidii Korsakówny. Aspekt polityczny nie wyczerpuje wszakże wszystkich znaczeń sztuki. Koszmarne i fanta­styczne twory wyobraźni, jakie otaczają genialnego twórcę, to nie tylko symbole przygnębiają­cej rzeczywistości, ale także świadectwo bezsilności rozumu wobec tych sił, które objawiają się w samym człowieku. Stary, zmęczony artysta, uwolniony wre­szcie od przymusu konwencji nad­wornego malarza, daje świadec­two swej gorzkiej wizji świata.