Artykuły

Największym wydarzeniem 2014 roku była "Wycinka" Krystiana Lupy we wrocławskim Teatrze Polskim. Najnowszy spektakl wybitnego inscenizatora w szyderczy sposób portretuje bolączki życia kulturalnego w Polsce. Ignorancję części polityków i decydentów, tarcia w teatrach publicznych i narodowych, a także zdradę ideałów niegdyś młodych i gniewnych artystów, którzy w walce o niezależność, ale i własne interesy, dali się uwikłać w grę o bonusy z budżetów, stypendia i fotele dyrektorskie - pisze Jacek Cieślak w Rzeczpospolitej.

Ironią losu jest to, że spektakl o takiej tematyce mógł paść ofiarą gigantycznych cięć w budżecie Urzędu Marszałkowskiego na Dolnym Śląsku.

Krystian Lupa sobie poradził. Stworzył wielkie widowisko z udziałem Haliny Rasiakówny, Piotra Skiby i Jana Frycza. Spektakl otrzymał Grand Prix Boskiej Komedii w Krakowie przyznane przez międzynarodowe jury, ma wiele zaproszeń na najważniejsze festiwale na świecie, w tym do Awinionu, co pokazuje, że polska kultura wbrew złej woli i głupocie niektórych decydentów nie dała się zamordować w PRL i nie da się też zniszczyć w III RP.

Kibolska hucpa

Wielkie emocje wywołała kwestia protestów przeciwko pokazom "Golgoty Picnic" Rodrigo Garcii na Malta Festival w Poznaniu. Policja, co jest precedensem, skapitulowała wobec perspektywy przyjazdu do stolicy Wielkopolski kilkudziesięciu tysięcy kiboli, i przekonywała organizatorów, że nie jest w stanie ochronić widzów. Po raz kolejny (po awanturach w Starym wokół "Do Damaszku" Jana Klaty) Polska podzieliła się na obrońców i krytyków spektaklu - większość z nich zaocznie, bez obejrzenia przedstawienia. Próby cenzurowania widowiska zrobiły mu reklamę. Efekt protestu był taki, że utwór Garcii został odczytany i pokazany w wielu instytucjach kultury. W jego obronie wystąpiła minister Małgorzata Omilanowska.

Wydarzeń było mało, a do największych należą "Dziady" Radosława Rychcika z Teatru Nowego w Poznaniu. Reżyser pokazał zmitologizowaną mickiewiczowską rzeczywistość w amerykańskim kostiumie - z Jokerem i Marylin Monroe, koszykarzami i Ku-Klux-Klanem w roli głównej. Z jednej strony udowodnił, że nasz romantyzm się przeżył, z drugiej - że niewolę rosyjską zmieniliśmy na niewolnicze pęta amerykańskiej popkultury i nie potrafimy już powiedzieć "Wielkiej Improwizacji" z przekonaniem Gustawa Houloubka. Dlatego Radosław Rychcik przy wyciemnionej sali przypomniał ją z taśmy. Niestety, pokazując pokusy i manowce popkultury, sam padł ich ofiarą. Realizując w Rzeszowie "Balladynę" w dekoracjach seriali o I wojnie światowej, obnażył instrumentalność swojego reżyserskiego chwytu.

Dojrzewa Michał Zadara. "Zbójcami" Schillera w Narodowym udowodnił, że klasykę da się wystawiać bez radykalnych przeróbek, sytuując ją mocno we współczesnym kontekście cynicznych korporacji, wyścigu szczurów i alternatywy.

Najlepszy spektakl w swoim dorobku przygotowała na katowicki festiwal Interpretacje Ewelina Marciniak. Jej "Morfina" według powieści Szczepana Twardocha pokazała świat i historię jako szalony dancing.

Problem polskiego teatru polega również na tym, że niektóre młode gwiazdy zostały zadekretowane zbyt wcześnie, na kredyt, którego nie potrafią spłacić. Tego problemu dotyka świetna "Druga kobieta" Grzegorza Jarzyny z TR Warszawa. Poprzez pryzmat aktorki granej przez Danutę Stenkę przedstawia kryzys wieku średniego, konflikt z młodymi wilkami, ale i ostateczne zwycięstwo doświadczenia. Najbardziej brakuje go dramaturgom. Dlatego nie ma konkurencji dla Doroty Masłowskiej i Pawła Demirskiego.

Czekanie na reformę

Postępuje też komercjalizacja życia teatralnego. Miasta, regiony oraz współpracujące ze sobą sceny koncentrują fundusze na festiwale, piarowskie imprezy wizytówki. Na co dzień jest ubogo, ponieważ po 1989 r. nie dokonano w teatrze reformy. Instytucji jest coraz więcej i coraz więcej pieniędzy pochłania utrzymanie budynków oraz zespołów. Wiele z nich można połączyć pod jednym dachem.

Coraz mniej środków trafia na produkcję spektakli. Braki w budżecie najlepsze sceny niwelują na objeździe, który nabrał cech peerelowskiego Pewexu ze sztucznie wywindowanym kursem biletów na gwiazdorskie pokazy. Potrzebny jest powrót do idei kategoryzacji postulowanej przez minister Izabellę Cywińską. System, który promuje dorobek, zespoły i repertuar teatrów. Docenia wartość artystyczną i frekwencję, nie tam jednak, gdzie komercja może sama się sfinansować i są duże przerosty kosztów.

Na szczęście są dobre wieści z Teatru Telewizji, który znowu produkuje po latach zastoju. Oblicze roku mogą zniuansować premiery "Króla Leara" Jana Klaty oraz "Nie-Boska komedia" Moniki Strzępki w Narodowym Starym Teatrze.

***

HITY 2014

WYCINKA reż. Krystian Lupa, Teatr Polski, Wrocław

Spektakl zdobył Grand Prix międzynarodowego jury na festiwalu Boska Komedia w Krakowie. Lupa potwierdził klasę widowiskiem o kompromisach artystów, cenie idealizmu i głupocie polityków. Kreacje stworzyli Halina Rasiakówna, Piotr Skiba i Jan Frycz.

ZBÓJCY reż. Michał Zadara, Teatr Narodowy, Warszawa

Michał Zadara umocnił swoją pozycję w polskim teatrze. Po "Dziadach" i "Chopinie bez fortepianu" udowodnił, że można wystawiać klasyczny tekst bez przeróbek, we współczesny, a jednocześnie komunikatywny sposób.

DZIADY reż. Radosław Rychcik, Teatr Nowy, Poznań

Najlepszy spektakl Radosława Rychcika (rocznik 1981). Konfrontuje mit romantyzmu z mentalną zależnością Polaków od amerykańskiej popkultury. Polityczną niewolę zastąpiły konsumpcjonizm i globalizm. Rząd naszych dusz dzierży nie Konrad, lecz demoniczny Joker.

2014: To był słaby rok. Brakowało wydarzeń i pieniędzy na spektakle. Sceny stawały się często areną polityczną.

--

KITY 2014

POLITYKA KULTURALNA Sejmiku Dolnośląskiego

Sceny Wrocławia, Legnicy, Wałbrzycha - krajowa czołówka - są niszczone przez baronów samorządu.

LICHEŃ STORY reż. Tomasz Hynek

Żenująco powierzchowny, stereotypowy, grafomański spektakl o polskim katolicyzmie.

REWIZOR reż. Nikołaj Kolada

Czołowy rosyjski dramaturg zrobił w Studiu z klasycznego dzieła kabarecik, który męczy widownię i aktorów.

---

Na zdjęciu: "Wycinka", Teatr Polski, Wrocław