Artykuły

...Swinarski szukał możliwości podobnego jak w teatrze Brechta sposobu oddziaływania na widza. I szukał go w konkretnej,polskiej rzeczywistości. Także w tradycji polskiego teatru szukał formy zbliżonej do epickiego teatru Brechta. Odkrył ją w kabarecie polityczno-literackim,bardzo zresztą wówczas popularnym. Miał bezpośrednie kontakty z STSem. Zrobił tam,zaraz po powrocie z Berlina,sztukę Brechta "Ten,który mówi tak,i ten,który mówi nie"* Współpracował z Andrzejem Jareckim i Agnieszką Osiecką - z ich współudziałem powstały sceniczne adaptacje "Księżniczki Turandot" Gozziego i "Ptaków" Arystofanesa. Robił kabaretowe składanki dla telewizji,z którą wówczas dużo i chętnie współpracował. Współpracował też z aktorami,którzy już wówczas lub nieco później stali się luminarzami scen kabaretowych. Aktorami, którzy świetnie potrafili stworzyć dystans wobec przedstawionej postaci,potrafili przy tym śpiewać,tańczyć, bawić się parodią i pastiszem: z Kaliną Jędrusik,Barbarą Krafftówną,Wiesławem Gołasem,Zdzisławem Leśniakiem, Wojciechem Pokorą. W przedstawieniach zrealizowanych wespół z twórcami kabaretu dramaty były tylko materiałem do inscenizacji. Dopisywano sceny,które pozwalały na zachowanie dystansu wobec przedstawionych na scenie zdarzeń,pozwalały na obnażenie ich teatralności."Ten sądząc z mowy,gestów,min /Nie może być cesarzem Chin/ Lecz choć ma wygląd niezbyt dworski /Na szczycie stanie pan Jaworski" - śpiewano w "Księżniczce Turandot" a na końcu przedstawienia aktorzy pobierali gaże od szefa trupy grającego w przedstawieniu rolę Kata. Dystans wobec zdarzeń tworzyły w przedstawieniach przede wszystkim najrozmaitsze parodystyczne stylizacje. W Orlistanie (Ptaki),gdzie toczył się spór ptasich bohaterów. Walczaka i Nowaka,tańczono i śpiewano krakowiaka,rock and rolla,poloneza,wygrywano melodie kościelne i melodię Roty, pariodiowano poematy wieszczów. Swinarski chętnie wykorzystywał zderzenia różnych konwencji i gatunków teatralnych. W "Ten,który mówi tak,i ten,który mówi nie" - wspomina Pałłasz - "ludowi bohaterowie posługiwali się wystudiowanym, ale i sprawnym technicznie gestem i ruchem, nie tyle mówili, ile raczej recytowali tekst,śpiewali songi często przy wtórze chóru,w scenerii czystej i szlachetnej". "Księżniczka Turandot" była stylizowana według konwencji komedii dell"arte. Te przedstawienia zabawne,roztańczone i rozśpiewane dosyć się publiczności podobały. Dostrzegano w nich nie tylko zabawę. "To satyra na nasze sprawy lokalne, czasem specyficznie warszawskie,niekiedy zresztą powierzchowna ma ambicje,by dotknąć swoim ostrzem spraw donioślejszej wagi." pisano o "Ptakach". A o "Księżniczce Turandot": "Nie uderzając w wielki dzwon socjologizowania. pokazał jednak,że przekomarzania swawolnej Księżniczki nie odbywają się w jakiejś próżni. Czarująca piękność ma całkiem pozbawiony wdzięku zwyczaj siadania na plecach swoich niewolników,a wiotkie przeguby wachlujących ją dworek spowite są w gustowne łańcuszki. (...) Nie przekroczono oczywiście granic żartu - ale przedstawienie uzyskało przez to przekorę i dystans do wszelkich jednoznacznych konkluzji." Chociaż -jak wspomina Andrzej Jarecki - podstawową troską Swinarskiego był wówczas problem: czego widz może się z przedstawienia nauczyć? Wydaje się jednak, że Swinarski w tym czasie przede wszystkim znakomicie bawił się teatrem. ..Robiło to niekiedy wrażenie,iż więcej radości sprawiało mu nauczenie aktorów poprawnego,profilowego spaceru pantomimicznego(który to krok z upodobaniem prezentował zespołowi),uzyskanie klasycznej jasności ubogiego gestu i ściśle celowego ruchu,niż zgłębianie znaczenia tej dialektycznej bajki" - (Edward Pałłasz o "Ten, który mówi tak, i ten,który mówi nie"). Jednak zabawa w teatr czy zabawa teatrem,sceniczny żart,gra czytelnymi aluzjami reżyserowi nie wystarczały.

*Premiera 13 czerwca 1957. Widowisko transmitował teatr TV