Artykuły

OD ZAMIERZCHŁYCH czasów, kiedy nasi ojcowie przestali jeździć konnym tramwajem, tego rodzaju zestawienie musi się wy­dawać osobliwe. Ale cóż robić, skoro "Tramwaj zwany pożądaniem" i gościnne występy warszawskiego kabaretu "Koń" są niewątpliwie dwoma najciekawszymi wydarzeniami scenicznymi targowego Po­znania.

Jeżeli po ostatniej premierze w Teatrze Polskim część widzów oburzała się na Tennessee Wiiliamsa, a druga część na tych, którzy jego sztukę przyjęli z oburzeniem, to trzeba uznać, że reakcja pu­bliczności była w sumie zupełnie normalna. Również w innych mia­stach świata dzieła tego najgłoś­niejszego, obok Artura Millera, współczesnego dramaturga amery­kańskiego, niemal z reguły spoty­kają się z podobnym przyjęciem.

Sztuki Tennessee Williamsa, po­cząwszy od "Szklanej menażerii" z 1945 roku, a kończąc na "Kotce na gorącym blaszanym dachu" i dwóch najnowszych jednoaktów­kach, wystawionych niedawno w Nowym Jorku pod wspólnym ty­glem ,,Garden District" - z jed­nej strony czarują specyficzną, pełną kontrastów i fantazji poetycznością, a z drugiej szokują drastycznym ujęciem wielce drastycz­nych spraw z dziedziny erotyki i psychopatologii. Główni bohatero­wie utworów Williamsa są przeważ nie neurastenicznymi autsiderami, skrzywdzonymi przez biologicznie uwarunkowany los i normalne, lecz w swej normalności bardzo brutalne otoczenie.

Takim autsiderem jest właśnie Blanche, z "Tramwaju zwanego pożądaniem" kobieta, która w zetknięciu z bezlitosnym światem gu­bi się, rozpija, wpada w delirium, lecz do końca nie rezygnuje ze swoich marzeń i rojeń, trzyma się ich z niezniszczalną, wstrząsającą, wobec nieuniknionej klęski, wia­rą.

Tę upartą wiarę, dezawuowaną nieustannie przez rzeczywistość i tę klęskę narastającą z fatalistyczną konsekwencją, znakomicie od­dała w poznańskim przedstawieniu Irena Maślińska. Pamiętając w każdej chwili zarówno o pochodzeniu, jak też o życiowych doświadczeniach Blanche, wyposażając ją w bogatą skalę psychologicznych barw i odcieni, mimozowatą subtelność, histerię, silny erotyzm, ry­sy nałogowej pijaczki i głęboką tragiczność - stworzyła kreację, wysokiej, rzadko u nas w Poznaniu oglądanej klasy. Jeżeli się do tego jeszcze doda, że Eugeniusz Robaczewski jako Stanley, uoso­bienie zdrowej, zwierzęco-zdrowej siły witalnej, zaprezentował wi­dzom przekonywający typ cham­skiego, lecz nie pozbawionego sympatycznych cech prostaka, jeżeli się weźmie pod uwagę, że Henryk Olszewski w roli porządnego chłopca Mitcha tchnął w graną przez siebie postać wiele ujmującej szczerości a również reszta wykonaw­ców w miarę swoich sił i możliwości na ogół utrafiła we właści­wy ton - to trzeba całość spek­taklu uważać za piękne osiągnię­cie teatru i reżysera, Ryszarda So­bolewskiego.

Ponieważ - co chciałbym to specjalnie podkreślić - oburza­jąca niektórych widzów narodo­wość Stanleya Kowalskiego jest właściwie rzeczą nieważną, przy­padkową i ponieważ sztuka Wil­liamsa swym metaforycznym zna­czeniem wykracza daleko poza bezpośrednią, niewątpliwie brutalną wymowę ukazanych spraw i kon­fliktów, "Tramwaj zwany pożąda­niem" powinien nie tyle szokować, ile zastanowić widownię.

A teraz jeszcze kilka słów o drugim wydarzeniu teatral­nym w naszym mieście - o wspomnianym na początku kabarecie "Koń", występującym w sali Do­mu Drukarza. Program pokazany przez głośny już w Polsce pięcio­osobowy zespół, jest pod każdym względem rewelacyjny. Najprost­szymi środkami pantomimicznymi, kapitalnymi black-outami i pomy­słami, wspaniałą werwą i swobodą, wieloma aluzjami i przytykami do naszej rzeczywistości, warszawiacy prezentują nowy, niezwykle dow­cipny i odważny typ widowiska, którym bawią nie tylko publicz­ność, lecz również... siebie samych. Tej pysznej zabawie przewodzi znakomity konferansjer Jerzy Do­browolski, bijący swym umiarem i dobrym smakiem wszystkich znanych mi konferansjerów, a cały zespół utrzymuje się od początku do końca na najwyższym poziomie, osiągając zwłaszcza w "Polskiej drodze" wyśmienite satyryczne efekty. Na szczególne wyróżnienie - aż trudno wybrać - zasługuje też groteska pantomimiczna o złodzieju i detektywie w wykonaniu Wiesława Gołasa i Zdzisława Leś­niaka, oraz sam pomysł i zaskaku­jąca realizacja satyry na nowo­czesność w sztuce.

Bo "Koń" śmieje się ze wszyst­kiego, ukazuje w wymiarach gro­teski i absurdu najróżniejsze, god­ne wykpienia frazesy, hasła i przypadłości naszych czasów, nie mó­wiąc już o wieczystych polskich wadach narodowych. Ale u podło­ża programu "Konia" leży nie tylko chęć swoistego "naprawia­nia Rzeczpospolitej", lecz także potrzeba beztroskiej, inteligentnej zabawy - zabawy na scenie, któ­ra daje widzom tak bardzo po­trzebne wytchnienie.