Na krawędzi światów
- W tej sztuce dwa światy - duchów i ludzi - istnieją obok siebie równorzędnie - potwierdzała Dominika Ostałowska, grająca Leę, dziewczynę bezgranicznie oddaną swemu zmarłemu ukochanemu. - Lea nie jest opętana przez złego ducha. Dybuk to ukochany który nie chce jej zrobić nic złego. Dziewczyna nie jest szalona, tylko zrozpaczona i pełna miłości dla swego nieżyjącego ukochanego. To opowieść o miłości, która spełnia się w ekstremalnej formie.
Agnieszka Holland korzystała z przekładu Michała Friedmana, który uważa przedstawienie za wybitne.
- "Dybuka" przetłumaczyłem z języka hebrajskiego na polski na początku lat 80. - wspomina Michał Friedman. - Namówił mnie na to Jerzy Markuszewski. Chciał wystawić "Dybuka" w ówczesnym warszawskim Teatrze Popularnym. Do realizacji jednak nie doszło. Tekst "krążył", aż zadzwoniła do mnie Agnieszka Holland i powiedziała, że chciałaby go zrealizować dla Teatru Telewizji. Dokonałem kilku poprawek adaptacyjnych. Widziałem wiele wystawień "Dybuka", lecz to jest wyjątkowe, m.in. za sprawą głównej bohaterki, silnej miłością jak szekspirowska Julia.
W Polsce "Dybuk" wydawany był dwukrotnie. W roku 1922 w przekładzie Joelona i Rottersmana i w roku 1988 - w tzw. drugim obiegu, w tłumaczeniu Ernesta Brylla. - Mój przekład opiera się na współczesnym języku - podsumowuje swoją pracę Michał Friedman.
"Dybuk" jest precyzyjnym opisem obyczaju. Sztukę osadzono głęboko w realiach religii judaistycznej. Zrozumienie ich ułatwi zapewne odbiór sztuki.
SŁOWNICIEK:
Jesiebień - uczeń wyższej szkoły talmudycznej. Jest nim Chanan, ukochany głównej bohaterki.
Batlan - człowiek bez zawodu, oderwany od życia codziennego. Oddaje się żarliwie modłom i nauce Talmudu.
Talmud - zapis wyjaśnień, komentarzy i dyskusji uczonych żydowskich.
Dybuk - oznacza w żydowskiej legendzie grzeszną duszę wstępującą po śmierci w ciało obcej osoby. Dybuk ma też znaczenie mistyczne jako zlanie się dwu wzajem sobie przeznaczonych dusz, które, nie mogąc się związać za życia, muszą połączyć się w chwili śmierci.
Tora - Pięcioksiąg Mojżesza, czyli pięć początkowych ksiąg Starego Testamentu. Dla wyznawców judaizmu Tora to najważniejsze objawienie, święta księga.
Kabała - znaczy tyle co "tradycja". Jest to nurt teozoficzny w judaizmie, wedle którego liczby połączone z 22 literami alfabetu hebrajskiego dają klucze do świata stworzonego. Kabała daje możliwość wniknięcia w tajemnice ukryte w Biblii.
Chasydyzm - "chassidim" to po hebrajsku "ludzie nabożni". Ruch chasydzki, zrodzony na Podolu około 1720 roku, rozprzestrzenił się w Polsce i w Rosji. Był tam obecny aż do XX wieku. Reprezentowali go m.in. Isaac B. Singer i Martin Buber, który zdefiniował chasydyzm: "Kabała, która stała się etyką". Na czele grupy chasydów stoi rebe-cadyk, przywódca duchowy.
