Ilu ludzi zawdzięczało mu życie?
Aleksander Zelwerowicz Personalia:
Urodzony: 14 sierpnia 1877 roku w Lublinie. Jego ojciec Aleksander Maksymilian Zelwerowicz wywodził się z rodziny szlacheckiej, w Lublinie pracował jako komornik sądowy. Zmarł, kiedy syn miał 9 lat. Matka, Bronisława z domu Rydzewska, pod koniec życia cierpiała na chorobę psychiczną. Kariera: Aktor i reżyser. W ciągu trwającej ponad pół wieku kariery zagrał około 800 ról teatralnych i wyreżyserował ok. 200 spektakli. Wystąpił też w 20 przedwojennych filmach. Prywatnie: Trzykrotnie żonaty. Z pierwszą żoną Emilią Bułhak miał dwoje dzieci: córkę Helenę (Lenę) - aktorkę i reżyserkę - oraz syna Stanisława (kapitana marynarki). Zmarł: 18 czerwca 1955 roku w Warszawie.
Pod maską zaangażowania skrywał wielkie rodzinne dramaty
Dwudziestego czwartego maja 1979 roku Helena Zelwerowicz - Orchoń, odbierając w konsulacie generalnym Izraela w Nowym Jorku medal Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata, w imieniu własnym i ojca powiedziała między innymi: "Ojciec określał sam siebie jako przyjaciela człowieka. Miał zawsze otwarte serce i ramiona dla wszystkich potrzebujących pomocy. A w czasie okupacji Żydzi tej pomocy najbardziej potrzebowali". W 1979 roku Aleksander Zelwerowicz, wielki aktor, twórca PWST w Warszawie, nie żył niemal od ćwierć wieku. Skromna uroczystość w konsulacie przypomniała bohaterskie zdarzenia z jego biografii, o których mało kto wiedział.
W Domu Inwalidów pod fałszywym nazwiskiem
62-letni Aleksander Zelwerowicz miał za sobą 20 ról filmowych i kilkaset teatralnych (debiutował w 1900 roku!), kiedy w 1939 roku wybuchła wojna. Jako autorytet polskiego środowiska teatralnego (w 1932 roku był twórcą pierwszej szkoły kształcącej aktorów - Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej) musiał się ukrywać. Pod fałszywym nazwiskiem zamieszkał w Domu Inwalidów Wojennych koło Sochaczewa. Mimo grożącego mu niebezpieczeństwa przyjeżdżał do stolicy. Podczas jednego z takich pobytów został aresztowany. Z Pawiaka wyciągnęła go córka - sfałszowane dokumenty potwierdzały, że jest członkiem rodziny ziemiańskiej. Mieszkanie Aleksandra Zelwerowicza przy ulicy Szczyglej w Warszawie stało się schronieniem dla kilku osób żydowskiego pochodzenia: aktora Józefa Orchonia (partnera, później męża córki Zelwerowicza), Heleny Caspari z córką Heleną, Dawida Epsteina i Leona Feinera (działacza Bundu, późniejszego wiceprezesa Żegoty) oraz Marii Nudel (siostry Józefa Orchonia). Kiedy kryjówka wskutek donosu została "spalona", Helena Zelwerowicz znalazła kobietom miejsce w klasztorze. Ryzyko (za ukrywanie Żydów groziła kara śmierci) opłaciło się - wszyscy przeżyli wojnę. Ich zabiegi doprowadziły do przyznania (pośmiertnie) Zelwerowiczowi oraz jego córce Medalu Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.
Nigdy nie pogodził się z emigracja córki
Helena (Lena) Zelwerowicz brała udział w Powstaniu Warszawskim. Po uwolnieniu ze stalagu w Niemczech nie wróciła do Polski. Poślubiła Józefa Orchonia, zamieszkali w Anglii, po jego śmierci wyemigrowała do Nowego Jorku, gdzie zmarła w wieku 94 lat. Stanisław, syn aktora, z którym Zelwerowicz po raz ostatni widział się tuż przed wybuchem wojny, przez cztery wojenne lata dowodził statkiem biorącym udział w konwojach na Atlantyku. Aleksander Zelwerowicz pod maską powojennego zaangażowania w budowę nowego ustroju ukrywał rodzinne dramaty: rozłąkę z dziećmi (nigdy nie pogodził się z emigracją córki), nieudane małżeństwa. Jego pierwsza żona Emilia Bułhak popełniła samobójstwo (prawdopodobnie nie bez związku z romansem Zelwerowicza z aktorką Haliną Starską). Druga, Krystyna Severin (była w wieku jego córki!), odeszła do innego mężczyzny. Od trzeciej, młodszej o 30 lat, Zelwerowicz uciekł - jego domem w ostatnich latach życia była szkoła teatralna, której do dziś, zgodnie ze swoim życzeniem, jest patronem. Zmarł 18 czerwca 1955 roku.
