Artykuły

"Zmierzch długiego dnia" w reż. Krystyny Jandy w Teatrze Polonia w Warszawie. Pisze Anna Czajkowska w serwisie Teatr dla Was.

20 grudnia 2012 roku w Teatrze Polonia odbyła się premiera sztuki "Zmierzch długiego dnia" Eugene O'Neilla, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, jednego z najwybitniejszych amerykańskich dramaturgów. Premiera szczególna, ponieważ w ten sposób Krystyna Janda - założycielka fundacji, aktorka i reżyserka, uczciła swoje sześćdziesiąte urodziny. "Zmierzch długiego dnia" jest jednym z późniejszych dramatów napisanych przez O'Neilla w 1940 roku dla żony, z okazji ich dwunastej rocznicy ślubu. I choć oparty jest na wątkach autobiograficznych stał się uniwersalnym obrazem problemów rodziny, która nie potrafi żyć w teraźniejszości, wciąż pogrążona w mrocznych zakamarkach gorzkiej przeszłości.

Sierpniowy poranek 1912 roku, jest tuż po śniadaniu, w domu rodziny Tyronów, nad morzem w stanie Connecticut. Jeden letni dzień wystarczy, by pokazać relacje łączące członków rodziny, ich chorobliwe uzależnienia i nieustające spory. Morfinistka Mary właśnie wróciła z sanatorium, w domu czekają na nią nie stroniący od alkoholu - mąż James, niegdyś sławny aktor, starszy syn Jamie oraz najmłodszy, umierający na gruźlicę Edmund. Z upływem dnia duszna atmosfera gęstnieje coraz bardziej, przerywana od czasu do czasu próbami okazania miłości i współczucia - pytanie, czy zawsze szczerymi? Stopniowo widz wciągany jest w niekończący się łańcuch oskarżeń i przeciw-oskarżeń; w życiu rodziny wciąż odżywają stare konflikty, otwierają się dawne rany pozostawione przez przeszłość. Wszyscy się kłócą, a mężczyźni piją coraz więcej. Akcja jest monotonna, podobnie jak monotonne potrafi być nadużywanie alkoholu. Mary i James starzeją się, a ich nadzieje, że synowie będą osiągać wielkie rzeczy, zastępuje powoli pełna rezygnacji rozpacz. Spektakl w szczególny sposób eksponuje bolesną, a zarazem prawdziwą niezdolność bohaterów do wzajemnego komunikowania się; dawno utraconą rodzinną umiejętność porozumiewania się. Wszystkie konflikty i problemy z przeszłości odradzają się dzień po dniu, jakby skazane na ciągłe powroty.

Z niekłamaną przyjemnością widzowie oglądają pozornie swobodną, a w rzeczywistości wypracowaną i starannie przemyślaną, pełną aktorskiej klasy grę Jandy i Machalicy. Krystyna Janda z wyczuciem i zdecydowaniem ukazuje wewnętrzne rozedrganie bohaterki, falowanie jej nie zawsze przewidywalnych uczuć. Opowiadając o spektaklu podkreśla, że "to także sztuka o teatrze. Mąż jest wybitnym aktorem, który zdobył popularność i majątek dzięki tytułowej roli w dochodowym spektaklu "Hrabia Monte Christo". Mary naprawdę nienawidzi teatru, uważa, że teatr zniszczył jej życie, zabrał męża i uśmiercił dziecko. Ma pretensje do teatru o to, że zmarnowała swoje najlepsze lata, jeżdżąc razem z grupą teatralną swojego męża i poświęcając wszystko dla jego kariery. To jest głównym powodem jej nieszczęść". Piotr Machalica doskonale ukazuje racje swojego bohatera, jego samotność i rezygnację. W interpretacji aktora James nie jest typowym tyranem, jest bardziej ludzki, stąd też motywy jego postępowania są godne zrozumienia. Doświadczonym artystom wytrwale dotrzymują kroku młodzi aktorzy, którzy bardzo dobrze radzą sobie z niełatwymi postaciami stworzonymi przez O'Neilla. Osobiście ujęła mnie sugestywna gra Rafała Fudaleja, który wciela się w postać śmiertelnie chorego Edmunda. Na ile udało się odmalować na scenie psychologiczne portrety Jamiego i Edmunda, pokazać ich wewnętrzny, skomplikowany świat? Widzowie ocenią to sami. Aktorzy, zwłaszcza w drugiej części spektaklu ulegli pewnej egzaltacji, jednak przynajmniej częściowo usprawiedliwia to ogromna emocjonalność, tkwiąca w dramacie autora "Pożądania w cieniu wiązów". Warto jeszcze dodać, że spektakl pokazuje nieprzemijalność rozpaczy, wynikającej z przywiązania do przeszłości, której nikt z bohaterów nie potrafi zapomnieć i wyrzucić z pamięci. I jest to zawsze i wciąż aktualna prawda, dotycząca wielu z nas.