Bądź mądra, bądź stara, bądź sobą
"Tu mówi Chór" w reż. Marty Górnickiej Instytutu Teatralnego na festiwalu Theaterspektakel w Zurychu . Pisze Charles Linsmayer w Nachtkritik.
Zurych. Od prapremiery spektaklu Marty Górnickiej "Tu mówi chór" w 2010 w warszawskim Instytucie Teatralnym im Zbigniewa Raszewskiego (w oryginale: warszawski Teatr im. Zbigniewa Raszewskiego - przyp. tłum.) realizacja z udziałem 25 polskich aktorek amatorek cieszy się opinią, że stworzyła całkiem nową formę chóralnej prezentacji. Na początku 33. edycji festiwalu Theaterspektakel w Zurychu można było sprawdzić, czy fama sztuki, nominowanej również do nagrody ZKB 2012, naprawdę nie kłamie.
Potworem jest Baba
Na początku przedstawienia, w którym Marta Gónicka jest nie tylko autorką tekstu oraz reżyserką, ale również dyryguje, w zamkniętej grupie 25 kobiet stoi naprzeciw dyrygentki. Są reprezentantkami najróżniejszych grup wiekowych, każda jest inaczej ubrana, a jedyną wspólną cechą są ich nagie stopy. Na znak dyrygentki kobiety chórem w marszowym rytmie zaczynają opowiadać, jak się piecze polską babę, rodzaj wypieku drożdżowego, jakich składników potrzeba, ile te składniki kosztują, jak długo trwa proces pieczenia.
Słowo "baba" najwyraźniej oznacza też "kobietę", przepis kulinarny stopniowo przeradza się w samokrytyczne studium na temat nastrojów polskiej kobiety. Przywoływana jest kobieta o sile, jakiej nie ma żaden mężczyzna, rytmiczny utwór chóralny przechodzi w chaotyczny krzyk, niejaka Lara zostaje prostytutką i pyta: "Płacisz za godzinę?" Następnie, urastając do hymnu, rozbrzmiewa pieśń chóralna z "Antygony" - "Potworów jest wiele. Jednak największym potworem jest człowiek."
Od Marilyn Monroe do Elfriede Jelinek
Przez pewien czas wszystko brzmi jak absurdalna poezja konkretna, aż wreszcie ponad chórem wznosi się jeden głos a la Marilyn Monroe "Teach me tiger I would kiss you..." i w słowach "My kobiety jesteśmy inaczej straszne, jesteśmy strasznie inne" osiąga swoje pierwsze apogeum. Z chaotycznego jęku wyrasta wielogłosowy krzyk, który nagle przerwany ustępuje miejsca ciszy.
Po kolejnych, często niełatwych do zidentyfikowania cytatach z Rolanda Barthesa, Simone de Beauvoir czy Elfriede Jelinek spektakl przeradza sie w rytmiczną antyfonę, presję, ciążącą na kobietach, żeby być młodą, piękną i seksowną zestawia z emancypacyjnym refrenem "bądź mądra, bądź stara, bądź sobą".
Wspaniały mówiony śpiew
Przy całej oryginalności użytych tekstów, przy wszystkich kompozytorskich umiejętnościach ich zestawienia, rzeczą naprawdę przekonywającą, wręcz jedyną w swoim rodzaju w tym spektaklu nie jest treść, lecz rzeczywiście sposób, w jaki teksty realizowane są w chórach, rytmach i wreszcie również w języku ciała. Dwadzieścia pięć głosów kobiecych raz sprawia wrażenie pełnej homogenii jakby wychodziło z jednych tylko ust, innym razem rozkłada się na najrozmaitsze grupy głosów, wchodzące z sobą w dysputę, raz chór odpowiada głosowi solowemu, raz rozsypuje się w chaosie, żeby za chwilę znowu zabrzmieć w pełni unisono.
Śpiew jest tu raczej rzadki i zawsze cechuje poszczególne punkty kulminacyjne, w większej części jest to chóralna recytacja, wyróżniająca się przez jak najdokładniejszą artykulację, a szczególną jakość nadaje jej język polski z jego wielością syczących głosek, ale również z bogactwem samogłosek. Mówczynie obywają się bez jakichkolwiek rekwizytów, choreografia właściwie nie jest baletowa, stanowi raczej ekwiwalent rytmicznego mówienia i organizuje uwarunkowane przez tekst zmiany w ustawieniach i przegrupowaniach.
A mimo to przez 50 minut z urzeczeniem patrzy się na te mówczynie i ich pełne ekspresji twarze, na których całkiem nieprofesjonalnie odmalowuje się zadowolenie i radość z działań i artykulacji, które przekonywająco sprostały wyprzedzającej ich opinii, że są nowym rodzajem chóralnego wyrazu.
Tłumaczenie Iwona Nowacka
