Jan Dorman: Pasja tworzenia
Teatr Dzieci Zagłębia w Będzinie wyznaczył początek nowej estetyki teatru lalkowego w Polsce. To właśnie tutaj po raz pierwszy odrzucono techniki iluzjonistyczne, zrezygnowano z parawanów, będących do tej pory głównym elementem widowisk lalkowych. To właśnie na będzińskiej scenie zastosowano nowatorskie metody animacji. Aktorzy wyszli zza parawanu, stali się pełnoprawnymi bohaterami spektakli wraz z animowaną przez nich lalką.
W 2012 roku mija setna rocznica urodzin Jana Dormana - wybitnego twórcy i nowatora w zakresie sztuki teatru lalek. Teatr Dzieci Zagłębia, którego twórcą i wieloletnim dyrektorem był Jan Dorman, jest organizatorem lub współorganizatorem wielu przedsięwzięć mających na celu podkreślenie znaczenia twórczości Dormana w rozwoju nowoczesnego teatru dla dzieci i młodzieży. W czerwcu ubiegłego roku - w ramach jubileuszu 60-lecia teatru odbyła się m.in. sesja naukowa poświęcona twórczości i osobie Jana Dormana. Prezydent Miasta Będzina ogłosił rok 2012 Będzińskim Rokiem Kultury, a wśród wielu imprez kulturalnych w maju 2012 r. znalazła się wystawa zorganizowana w Muzeum Zagłębia "Trzy oblicza teatru - Dorman, Grotowski, Kantor" poświęcona trzem wybitnym twórcą teatru artystycznego.
Autor projektu - Waldemar Musiał zaproponował pokazanie trzech form teatru poprzez trzy najważniejsze, pod względem artystycznym i teatrologicznym, spektakle prezentowanych twórców. Na wystawie można zobaczyć pamiątki i fragmenty scenografii z "Apocalipsis cum figuris" Jerzego Grotowskiego wystawionego w Teatrze Labolatorium we Wrocławiu, "Umarłej klasy" Tadeusza Kantora z krakowskiego teatru Cricot 2 oraz spektaklu "Która godzina" Jana Dormana, którego premiera odbyła się w Teatrze Dzieci Zagłębia w Będzinie. Wystawę można oglądać w Pałacu Mieroszewskich w Będzinie do końca października 2012 roku. Wernisaż wystawy połączony był z konferencją popularno-naukową "Jan Dorman. Pasja tworzenia", podczas której poświęcone Dormanowi wykłady wygłosili: dr Marzenna Wiśniewska, dr Ewa Tomaszewska, mgr Marta Odziomek oraz prof. dr hab. Andrzej Linert.
Pierwszym, ogromnym sukcesem i jednocześnie zasługą Jana Dormana był fakt, iż w najtrudniejszym okresie Polski powojennej zajął się tworzeniem spektakli dla dzieci, docierając do gmin i miasteczek z terenów województwa śląskiego, a potem zakładając w Będzinie Teatr Dzieci Zagłębia, teatr który wyznaczył początek nowej estetyki teatru lalkowego w Polsce. To właśnie tutaj, w Teatrze Dzieci Zagłębia po raz pierwszy odrzucono techniki iluzjonistyczne, zrezygnowano z parawanów, będących do tej pory głównym elementem widowisk lalkowych, bez których teatr taki nie miał prawa bytu.
To właśnie na będzińskiej scenie zastosowano nowatorskie metody animacji. Aktorzy wyszli zza parawanu, stali się pełnoprawnymi bohaterami spektakli wraz z animowaną przez nich lalką. "Wyjście aktora z lalką przed parawan nie jest zwykłą ekstrawagancją, lecz próbą ukazania teatru w jego chemicznie czystej postaci. Aktorzy nie tylko na oczach widzów demonstrują grę lalką, albo kolejno wcielają się w rozmaite postacie, zmieniając jedynie drobne szczegóły ubioru lub też wkładają na twarz odpowiednie maski. Umowność nie jest wstydliwie ukrywana, lecz staje się równoprawną częścią widowiska (...) ten rodzaj inscenizacji uczy dzieci nowoczesnego teatru i przyzwyczaja do trudnych widowisk dla dorosłych (...) Tekst jest jedynie kanwą, na której Jan Dorman snuje swoje własne, pełne humoru widowisko" - pisano u progu lat 60. o Teatrze Dzieci Zagłębia prowadzonym przez Jana Dormana.
Metody zapoczątkowane przez Jana Dormana po dziś dzień są praktykowane i właściwie nie można sobie wyobrazić współczesnego teatru lalek bez sposobów niegdyś wymyślonych przez niego. Tadeusz Kudliński, polski krytyk teatralny i prozaik związany ze środowiskiem krakowskim, umieścił Teatr Dzieci Zagłębia obok takich zjawisk artystycznych jak teatr Tadeusza Kantora i teatr Jerzego Grotowskiego, czyli potraktował go jak teatr autorski, teatr poszukujący i znajdujący nowe formy kontaktu z publicznością, wytyczający nowe ścieżki rozwoju teatru lalkowego.
Pisząc o Janie Dormanie należy także pamiętać, że - oprócz bycia wizjonerem teatru lalek - był on również, a może przede wszystkim wielkim pedagogiem teatru, mającym na uwadze rozwój dziecięcej wrażliwości. Przez lata na scenie będzińskiego teatru prezentowano przedstawienia ("Krawiec Pan Niteczka", "Koziołek Matołek", "Sen nocy letniej", "Szczęśliwy Książę", "Krzesiwo"), które zarówno kształtowały wrażliwość dziecięcą jak i pobudzały wyobraźnię innych reżyserów teatralnych.
Biuletyn Animator nr 1-2 "Jan Dorman: Pasja tworzenia", "Teatr Lalek", publikacja na podstawie materiałów nadesłanych przez Teatr Dzieci Zagłębia im. Jana Dormana w Będzinie
