Artykuły

Po prapremierowych pokazach w berlińskim Hebbel Theater podczas Berliner Festwochen już od piątku wrocławianie mogą oglądać "Doktora Faustusa" Grzegorza Jarzyny.

Tuż przed czerwcową próbą generalną Jarzyna, ogłoszony rewelacją scen polskich, zapowiadał spektakl o tym, czy Tomaszowi Mannowi udało się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego Niemcy Beethovena zrodziły Niemcy Hitlera oraz o kosztach, jacie płacimy za pełnię wiedzy o świecie.

Krytycy niemieccy mieli pretensje do wrocławskiej inscenizacji - za anachroniczność. Ich zdaniem spektakl Jarzyny nie tylko niczego z historii Niemiec nie rozliczał, ale i był zbyt statyczny. Polscy recenzenci tonowali ich opinie - opisywali "Doktora Faustusa" jako rzecz wyjątkowo udaną.

Główni bohaterowie

Są niemal rówieśnikami - powieściowy Serenus Zeitbiom (na scenie Henryk Niebudek) urodził się w 1883 roku. Adrian Leverkühn (gościnnie Jan Frycz ze Starego Teatru w Krakowie) dwa lata później.

Zeitbiom na scenie posiaduje na proscenium. Opowiada historię leczenia Niemców z tęsknoty do nadmiernie uporządkowanego świata, który absurd filozoficznych dogmantów zmienia w polityczny .horror. Zeitbiom zaufał rozumowi i zdrowemu rozsądkowi.

Pociągały go ideały humanizmu renesansowego, więc jest w pewnym sensie portretem środowiska Tomasza Manna. Wybrał żywot niemieckiego mieszczanina (studia, praca, małżeństwo). Leverkühn - genialny kompozytor, którego życie opowiada - zadziwiał go: skłaniając się coraz wyraźniej ku demonizmowi sztuki. Zafascynowanie Złem spowodowało "wcielenie się" Adriana w tragiczną postać doktora Fausta.

Los Leverkühna to przypowieść o tym, jakim ryzykiem staje się sztuka uprawiana przez "chorego" geniusza. Oddzielenie sztuki od sfery wartości, sprowadzenie kreacji do technicznej wirtuozerii okalecza człowieka.

Diabelskie story

Ani Mann, ani jego Faustus nie dają jednoznacznej odpowiedzi, jak znaleźć dla Niemiec doświadczonych II wojną światową właściwą drogę. Koniec wojny nie jest kresem barbarzyństwa. Nie tylko zresztą w Niemczech. Rozważania Manna brzmią dość aktualnie, bo humanizm jest intelektualną hybrydą - przywołując relatywizm, wszczepia w każde tworzywo sztuki gen samozniszczenia.

Diabelski wątek losów Adriana Mann opisał w XXV rozdziale powieści. Aby rzecz uprawdopodobnić i związać z tradycją literatury niemieckiej (Goethe), użył nawet archaizowanej niemczyzny. Demon Sammael ("anioł trucizny") zaproponował Adrianowi niemal ćwierć wieku życia wypełnionego technicznie doskonałą twórczością, choć niewolnego od choroby. W zamian za umowę z diabłem muzyczny geniusz miał tylko wyrzec się prawa do miłości.

Pakt z diabłem został zawarty. Artysta zaczął odnosić sukcesy, jednak w życiu zdarzają mu się katastrofy: niespełnione plany małżeńskie, śmierć przyjaciela, cierpienia fizyczne. Dla postronnych obserwatorów cała rzecz jest nieprawdopodobna. Zeitbiom tłumaczy sobie i światu, że diabla w ogóle nie było.

Obsada

- Obsadę kompletowałem przez półtora roku. Nie jest przypadkowa - mówił nam reżyser. - Jeździłem, obserwowałem. Główną rolę gra Jan Frycz.

W spektaklu zobaczymy także jako Rudolfa Schwerdtfegera świetnego w ubiegłym sezonie Mariusza Kiljana, Mefistem - wywołał piorunujące wrażenie na recenzentach - oraz Konradem Deutschlinem będzie równie wyborny Krzysztof Dracz.

Oprócz nich zagrają m.in.: Aleksandra Popławska. Krzesisława Dubielówna. Kinga Preis, Miłogost Reczek, Tadeusz Szymków, Stanisław Melski, Monika Szalaty, Ilona Ostrowska, Adam Cywka, Konrad Imiela, Igor Kujawski, Iga Mayr oraz Krzysztof Kuliński i Zbigniew Lesień - obaj po raz pierwszy w tym sezonie w Teatrze Polskim. - Aktor jest generatorem emocji - mówił nam Grzegorz Jarzyna. - Aktor powierza się widzowi.

Widzowie niemieccy mieli pretensję do statyczności i tradycjonalizmu zachowań aktorskich w "Doktorze Faustusie".

My posmakujemy spektakl za kilka godzin. Myślę, że warto przyjrzeć się Faustusowi - każdy z nas, dotknięty XX-wieczną chorobą zwątpienia, pewnie chciałby choć raz zrozumieć cały świat, nie czując za plecami wyłącznie zapachu siarki.