Artykuły

W roku 1976 wyszła w Polsce książka wybitnego histo­ryka radzieckiego Natana Ejdelmana "Łunin - adiutant Wielkiego Księcia Konstantego". Wzbudziła wielkie za­interesowanie nie tylko ze względu na niezwykłą postać bohatera, dekabrysty, który znaczną część swego życia spędził na syberyjskim zesłaniu, gdzie zmarł, lecz także ze względu na jego powiązania z Polską.

Łunin spędził w Warszawie kilka najpiękniejszych lat swego tragicznego życia, tu się zakochał w Polce, w pięk­nej Natalii Potockiej, której nie zapomniał do końca życia. Na zesłaniu pisze też swoje rozważania na temat Polski p.t. "Pogląd na sprawy pol­skie".

Sztukę o Łuninie napisał Edward Radziński. Wykorzy­stał zapewne materiały za­warte w pracy Ejdelmana i inne, dostępne mu źródła. Nadał tej opowieści zwarty kształt dramatyczny. Akcja rozgrywa się w ciągu nocy poprzedzającej śmierć Łunina. Źródła nie przekazują pewnych danych na temat jego zgonu. Wiadomo tylko, że zmarł 3 grudnia 1845 roku w Akatuju, najstraszniejszej katordze carskiej Rosji.

Lecz wiele przemawia za tym, iż nie była to śmierć naturalna, że Łunin został zamordowany przez carskich zbirów. Taką koncepcję śmierci bohaterskiego deka­brysty przyjmuje Edward Ra­dziński i na niej oparł kon­strukcję swej sztuki. W ciągu kilku godzin poprzedzających śmierć wspomina Łunin swe życie.

Ożywają obrazy z dawnej przeszłości, przesuwają się przed oczyma jego pamięci postacie ludzi, których znał, z którymi się przyjaźnił, któ­rzy później zdradzili wielką sprawę wolności i zadenuncjowali go przed carskimi władzami lub nawet stali się jego prześladowcami i kata­mi. Mądra to i pasjonująca sztuka. Wiele w niej myśli, wiele prawdy o ludziach, o celu, któremu poświęcił swe życie Łunin.

Powodzenie całego przed­stawienia zależy od wyko­nawcy głównej roli. Radziński napisał właściwie mono­dram. Wszystko opiera się bowiem na postaci Łunina. Wokół niej zbudowane są sceny zbiorowe, dialogi, a nade wszystko wewnętrzny mo­nolog bohatera. Od głębi myśli i umiejętności ich prze­kazania prowadzi więc droga do świadomości i emocji wi­dzów.

Rolę Łunina gra Zbigniew Zapasiewicz. Jest to wielka kreacja tego niezwykle uta­lentowanego aktora. Prze­szedł on długą drogę, praco­wał z wybitnymi reżyserami. Pamiętne są jego role w "Ślubie" i "Operetce" Gom­browicza, w "Na czworakach" Różewicza, grał także Konra­da w "Wyzwoleniu" i Wiel­kiego Księcia Konstantego w "Nocy listopadowej" ma za sobą wiele świetnych ról w teatrze telewizji i w filmie. Niedawno zachwycił widzów rolą Wielkiego Księcia Kon­stantego w "Kordianie". Jest w okresie pełnej dojrzałości sił i środków,

Z dramatu romantycznego wyniósł umiejętność poetyc­kiego uogólnienia i żarliwość myśli i słowa. A jednocześnie ma umiejętność niezwykle precyzyjnego budowania po­staci z najbardziej autentycz­nych szczegółów. Rysuje swe postacie ostrą kreską, nie gardzi charakterystycznym, realistycznym ruchem i ges­tem. Dysponuje przy tym zdol­nością satyrycznego widzenia ludzi i spraw, poczynając od ironii, żartu, aż po groteskę. Uczył się tego w dramatach Gombrowicza i Różewicza. Dodajmy głos o pięknym brzmieniu i ciepłej barwie, nieskazitelną dykcję i dbałość o czystość intonacji mowy polskiej, pełne zrozumienie sensu i formy poezji literac­kiej i teatralnej - a będzie­my mieli najważniejsze ele­menty kunsztu tego świetne­go aktora.

Wszystkie te cechy zespoli­ły się w jednolitą całość w postaci Łunina. Dbałość o szczegół obyczajowy i wnikli­wa introspekcja psychologicz­na podkreśliły powiązania sztuki Radzińskiego z rosyj­ską tradycją literacką i tea­tralną. Jest w niej przecież także niejedno z Dostojewskiego. Całość zaś przenika myśl mądra, odważna i jas­na, która spaja w jedność wszystkie tak różnorodne elementy. Byłoby oczywiście błędem nie widzieć w spektaklu "Łu­nina" w Teatrze Dramatycz­nym m.st. Warszawy twórczej pracy utalentowanego reżyse­ra, Piotra Cieślaka i cennej pracy innych aktorów, uczest­niczących w tym spektaklu. Lecz jego wielkim protagonistą, któremu zawdzięcza najwięcej, jest Zbigniew Zapasiewicz.