Odwaga Fantazego
We wstępie do programu (Miejsce Fantazego) Jerzy Zagórski* nie bez filologicznej swady stara się zasugerować realistyczny nurt pojawiający się w późnym dziele Juliusza Słowackiego - Fantazym czyli Nowej Dejanirze. Motywacja zaiste błyskotliwa i nie pozbawiona w wielu miejscach interesujących "podejrzeń", mimo to musi wzbudzić pewne obawy zamierzonej implikacji, bowiem jeśli przyjąć, że dla współczesnego widza czytelniejszy jest "sztych" realistyczny od romantycznego to zabieg ten w zasadzie i tak nic nie wyjaśnia, bowiem w przeciwnym razie zmuszonoby nas do oglądania obrazu z drugiej strony, gdzie na dobrą sprawę nie zawsze udaje się bez pudła rozszyfrować zadany rebus - czasem przecież tylko trochę kurzu i pajęczyn. Ale też i z innego względu wydaje się, że widz teatralny nie podniesie rzuconej rękawicy, bo prawdę mówiąc choć dzieło wieszcza a tamże narodowe amplikacje losowych niepowodzeń narodu i chwile romantycznych uniesień, łzę fałszywą uronić trudno a i na śmiech nie zbiera, mimo ciętej ironii, wszakże treści trudne w wierszu szlachetnym i zawoalowane w salonowym stylu światowych gaduł. Może zatem powstać pytanie, czy Fantazy znajduje sobie miejsce z całym owym "sztafarzem" wielkiej mistyfikacji w odczuciach współczesnego widza? czy też chcąc go (Fantazego) uczytelnić, należy za cenę rezygnacji z wierności Poecie, wprowadzać cały balast wiedzy psychologicznej dwudziestego wieku (czyniono takie próby) i stwarzać pozory - serio?
Otóż osobiście jestem przeciwny temu. Jestem w ogóle przeciwny przenoszeniu wszelkich pomników z ich pierwotnego, choćby najmarniejszego otoczenia, w miejsca przestrzenne, jakże często bowiem okazuje się, że taka nieuważna translokacja narusza patynę a potem dzieło miast wzruszenia, głupkowaty śmiech wzbudza.
Tak więc wydaje się, że odwaga powoływania Fantazego na świadka geniuszu Poety wcale nie polega na laboratoryjnym doświadczaniu intryg i psychologicznego rysunku postaci, a już tym bardziej nie, na uniwersalizowaniu filozofii wieszcza, ale pewnego rodzaju zgodność z intencjami Autora, co wcale jednak nie sugeruje "konformizmu". Uwaga ta bowiem odnosi się wyłącznie do świadomości inscenizatora, nie zaś samej inscenizacji. Rozumiem przez to, że budowanie przedstawienia poprzez afirmacje dzieła, jedynie może się przysłużyć ukazaniu całej prawdy, a o to przecież w gruncie rzeczy chodzi.
Reżyser kaliskiego Fantazego, Tadeusz Kubalski, z dużym wyczuciem i smakiem artystycznym uniknął wszelkich niebezpieczeństw modelowania tragikomedii na współczesny wzór i podobieństwo melodramatu dzięki wprowadzeniu dyskretnej ironii konsekwentnie kontrastującej naddziwaczność wielu postaci scenicznych ze społecznym tłem dramatu. Dzięki temu eksponowany jest - zresztą w tym wypadku całkowicie według Słowackiego - wątek losowych perturbacji Wołdemara Hawryłowicza, byłego dekabrysty, postaci, która w sztuce stanowi ofiarę niezawinionego grzechu. Tu przecież "ocieramy" się o wielki polityczny sens Fantazego "stając" na pewnym gruncie faktologicznym. Tu zatem skłonny byłbym upatrywać prekursorstwo Słowackiego, nie zaś w imputowanej Poecie satyrze środowiskowej. Owszem groteskowość Respektów i samego Fantazego - Dafnickiego, usłużnego Rzecznickiego i hrabiny Idalii da je się jednoznacznie odczytać, ale bez pretensji do uogólnień. I ten umiar został zachowany w przedstawieniu.
Z konieczności ograniczając wywód dotyczący samego dzieła z tym większym akcentem podkreślić pragnę trafność interpretacji scenicznej Fantazego - Tadeusz Kubalski za inscenizacje tej samej sztuki w Teatrze Kieleckim w roku 1955 zebrał wiele chwalebnych recenzji - ze szczególnym wytłuszczeniem przejrzystości konstrukcji sztuki i jej kształtu scenicznego.
Z bardzo wyrównanego zespołu aktorskiego na wyróżnienie zasługują Kazimiera Starzycka (Idalia). Janina Rząsa (Diana) Kazimierz Gawęda (Fantazy) i Tadeusz Kubalski (Major).
Teatr im. Bogusławskiego w Kaliszu powszechnie ceniony za inwencję repertuarową raz jeszcze udowodnił, że różnorodność propozycji dramaturgicznych może iść w parze z godną uwagi ich realizacją.
[data publikacji artykułu nieznana]
