Teatralny kontrapunkt
"Kartoteka" w reżyserii Konrada Swinarskiego (1967) nosi znamiona swoich czasów: z jednej strony jest niemal klasyczna, urzekająca czystością, możliwą na samym początku scenicznych przygód kanonicznego już dziś dramatu. Z drugiej zaś, Swinarski jednak "otwiera" utwór: tworząc rodzaj kameralnego filmu psychologicznego przekornie spierającego się z teatralnością, aranżuje kłótnię sceny z rzeczywistością - tym, co poza nią - o spektaklu, którego zapis ukazał się na DVD nakładem Narodowego Instytutu Audiowizualnego pisze Joanna Jopek w Znaku.
Kreowana przez Łomnickiego postać umyka sprawnie sidłom teatralnych konwencji; zdystansowany, ironiczny i mocno wycofany przypomina kilka lat wcześniejszą rolę Bazylego z Niewinnych czarodziejów. Reżyser wykorzystuje pamięć widowni, tworząc za pomocą Kartoteki swoiście jazzową narrację, rytmizowaną refrenicznymi nawrotami wejść i wyjść, na poły teatralną, na poły filmową opowieść o bohaterze swoich czasów. Stąd już zaskakująco blisko do kina moralnego niepokoju.
Kontrapunktem do tak osadzonej w latach sześćdziesiątych, "czystej" realizacji Swinarskiego jest film dokumentujący "rozrzucanie" Kartoteki trzydzieści lat później przez samego Różewicza. Zmaganie teatralnego konkretu z radykalnością własnej wyobraźni, prowadzone w ramach z natury fragmentarycznych, rozproszonych i nieobliczonych na końcową realizację prób, staje się ciekawym, autoironicznym i przekornym świadectwem przewrotnego żyda składanego na nowo dramatu i bohatera.
Tak ustawiony przez wydawcę dwugłos ukazuje wreszcie bodaj najbardziej inspirujący temat i fascynującą zagadkę Kartoteki mówiące, że "to się złożyć nie może".
Teatr. Różewicz
reż. Konrad Swinarski, Tadeusz Różewicz Narodowy Instytut Audiowizualny 2011, DVD
