"Operetka" w cyrkowym namiocie
Młody krakowski "Teatr Stu" usilnie pracował nad swym nowym spektaklem. "Operetka" Gombrowicza stała się przedmiotem widowiska, pomyślanego interesująco, zgodnego z logiką założeń. Spektakl rozgrywa się w namiocie cyrkowym, na obszernej arenie. Wynika to zapewne z faktu, że "Teatr Stu" nie posiada "normalnego" budynku. Może i z ogólnych tendencji, które się uwydatniły w pracy paryskiego zespołu "Du Soleil": powrotu do formy, z której teatr niegdyś wyszedł, za którą tęskni, która mu jest potrzebna: otwartej, swobodnej, pozwalającej na stosowanie bogatej skali środków.
Czy można w takich ramach zmieścić skomplikowane, psychologiczne dzieło? Krzysztof Jasiński, reżyser i scenograf krakowskiej "Operetki" udowodnił - że tak. Zachowując na ogół tekst Gombrowiczowski, niekiedy rozwijając pewna założenia (nieruchomy "galop" wydarzeń), rzadko odstępując od autorskich wskazówek (sprawa mundurów na balu), nie skorzystał z zachęty, podsuwanej przez pisarza, by jego utwór potraktować jako "partyturę". Gombrowiczowi chodziło o to, by dać syntezę "śpiewu, tańca, gestu, maski", zawarta w operetkowej formie widowiska. Jasiński zastępuje operetkę spektaklem nowego typu, w którym współdziała przestrzeń sceniczna, pantomima, muzyka (Krzysztofa Szwajgera), taniec, a nawet dalekie pogłosy, mechanicznie sugerowane, jakby dochodzące spoza cyrkowego namiotu.
Wiadomo, że "Operetka" zrodziła się z kompleksu, przeżywanego przez twórcę "Ferdydurke": konflikt formy i autentyczności. Artysta pracuje nad kształtem swego dzieła: cywilizacja - to wysiłek, zmierzający ku przybraniu form współistnienia. Ów wysiłek jest konieczny. Ale forma może zacierać życie, stawać się schematem i więzieniem. Zarówno w sztuce, jak i w życiu, niejednokrotnie trzeba rozsadzać formy skostniałe. Dokonuje tego - młodość. Tak pojmuję idee "Operetki" i jej pożywność. Gdyby utwór rozumieć dosłownie, a twórcę chwytać za słowo, można by uderzyć w tony demagogiczne. Strój i kostium - to sprawy zależne od ewolucji potrzeb oraz mody.
Podobnie i obyczaj. Popularność Gombrowicza we Francji można zrozumieć, gdy się pamięta, że kraj ten (w wyższym stopniu niż nasz) był do niedawna opanowany przez obyczajowość patriarchalną, nie pozostawiającą miejsca na inicjatywę młodych. Gombrowicz wypełnił lukę, stał się synonimem nowych prądów. Ale młodość nie zawsze musi dążyć do całkowitego przekreślenia tego, co istniało. Jej hasła zmierzają nieraz do powrotu niesłusznie porzucanych stylów. Widzimy to w teatrze, w odrodzeniu komedii delle'arte. Strój bywa skrępowaniem radości życia. Jego najbardziej nieraz niepokojącą formą staje się uniform (który na przykład we Francji 1914 reku spowodował śmierć tysięcy żołnierzy, jaskrawymi kolorami ułatwiając celowanie przeciwnika). Ale kostium nie musi się rządzić prawami mody. Bywa pełny anachronizmów. Nie zawsze też przeciwstawia się swobodzie. Przykładem może być - choćby moda strojów kobiecych, szczególnie plażowych.
Odstępując od interpretacji dosłownej, często narzuconej nie tyle przez autora, co przez filologów, krakowska inscenizacja "Operetki" daje materiał widowiska, w którym także i forma służy do celowego przekształcania przemiany. Zygmunt Greń pisał niedawno o ścieraniu się stanowisk reżyserskich, dotyczących Gombrowicza: wierności autorowi i przeciwstawiania się jego wskazówkom. "Teatr Stu" jest wierny pisarzowi, a wybór nowych środków wynika z przejęcia się duchem utworu. Oczywiście, forma cyrkowa i natura "Operetki" powiększają trudności. Jednak Irena Szymczykiewicz (choć inaczej sobie wyobrażam pożyczona może przez Gombrowicza od Prousta, Albertynkę) wykazuje swobodą ruchu, utanecznienia i operowania głosem. Włodzimierz Jasiński pięknie realizuje scenę galopu, a Dominique Lesage jest nieśmiałym i dyskretnym dyktatorem mody. Dobrze zostali zróżnicowani: Szarm (Wiesław Smełka) i Firulet (Józef Małocha).
Data publikacji artykułu nieznana.
