Artykuły

SŁYNNA prapremiera komedii Stefana Żeromskiego "Uciekła mi przepióreczka..." w reżyserii J. Osterwy i z "bombową" obsadą, bo z Osterwą, Jaraczem, Kotarbińskim, Solskim, Niedzielską Trapszo, Staszkowskim, Chmielińskim, Zielińskim, Różańskim, Bednarczykiem i Śliwickim odbyła się w Teatrze Narodowym w Warszawie 27 lutego 1925 roku. Można mieć pewność, że obecna inscenizacja tej sztuki w tymże teatrze motywowana "stuleciem Żeromskiego jak (urodzonego jak wiadomo w 1864 r.) dotrwa w repertuarze do 40-lecia wspomnianej prapremiery i będzie w ten sposób spektaklem podwójnie jubileuszowym.

Dodajmy, że i tym razem obsada jest sensacyjna. Smugonia gra Mieczysław Kalenik, Dorotę Katarzyna Łaniewska, Księżniczkę Halina Mikołajska, Administratora Kazimierz Opaliński, Przełęckiego Gustaw Holoubek, historyka Wilkosza Henryk Szletyński, lingwistę Ciekockiego Mieczysław Voit, geologa Radostowca Lech Madaliński, botanika Małowieskiego Aleksander Dzwonkowski, antropologa Kleniewicza Michał Pluciński, geografa Bukańskiego Janusz Ziejewski, historyka sztuki Zabrzezińskiego Ignacy Machowski!

Gdy dodamy, że scenografia Andrzeja Stopki jest piękna w swej surowości, zaś reżyseria Jerzego Golińskiego prowadzi do sytuacji świetnie skomponowanych i nadaje akcji niezawodne tempo, można uchylić czoła.

Pedagogicznego waloru temu czynowi teatralnemu dodaje ponadto rzetelnie zredagowany przez Halinę Zakrzewską program, wprowadzający nas przejrzyście w sprawy związane z perypetiami tej sztuki, która stanowi od jej renesansu w roku 1955 w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach trwałą, pozycję w repertuarach, składając się na archetyp polskiej myśli społecznej.

Można by piętrzyć pochwały pod adresem aktorów, wiec np. powiedzieć, że Kalenik, Łaniewska i Opaliński stworzyli postacie rodzajowo prawdopodobne. Zauważyć, że Szletyński i Dzwonkowski doprowadzają umowną tradycję tych postaci do perfekcji i zachwycającej finezji. Dodać, że Madaliński, Ziejewski i Pluciński stworzyli wyraziste portrety, zaś Machowski nasycił graną przez siebie postać aż jaskrawym blaskiem. Zasygnalizować, że Mikołajska i Holoubek zagrali na zasadzie swoistego kontrapunktu względom tradycji tych ról, i co zatem może budzić kontrowersje, podkreślone przez siłę ich indywidualności aktorskich. Dorzucić, że Voit gra swoją rolę wyraźnie wbrew aparycji, co przynosi mu tym bardziej chwałę, że właśnie rola Przełęckiego, i to w twórczej interpretacji, bynajmniej nie umownej, aż prosiłaby się o tego aktora.

Ale ciesząc się z tak znakomitej obsady, w której nawet stosunkowo słabsi, czując odpowiedzialność, nie tracili dystansu z mocniejszymi, nie sposób jednak uchylić się od pewnego zastrzeżenia. Nie wydają mi się stosowne pewne przyheblowania tekstu, pozbawiające dialog owej soczystości, a nawet kwiecistości, stanowiącej dodatkowy smak i urok, także muzyczno-dźwiękowy, zdań Żeromskiego.

Domyślam się, czego się obawiano. Chyba, żeby w razie bezwzględnego pietyzmu nie utracić porozumienia z dzisiejszą widownią. Obawa zbędna. "Uciekła mi przepióreczka...", to komedia. I tak przez wspomniane kontrapunkty w grze niektórych, a jaskrawości w grze innych, realizatorzy uczynili ćwierć kroku w kierunku farsy. Przy zachowaniu wszystkich ozdobników w tekście, które można by jeszcze interpretacyjnie wystylizować, być może owe ćwierć kroku zamieniłoby się aż w... pół kroku. Lecz jak wiemy takie interpretacje, podkreślające nurt komediowy i nie cofające się od przechylania ku farsowości, nie wychodzą na złe niektórym nienaruszalnym znakomitościom, jak to zostało już z powodzeniem wypróbowane na Czechowie.

Zaiste i dla żywej pamięci o Żeromskim byłoby lepiej, gdyby się na jego komedii jeszcze więcej pośmiano, a mniej popłakano, niż ma to miejsce na obecnych przedstawieniach w Teatrze Narodowym. Żal mi niejednego ze stylowych zdań, i żal mi także owej przepysznej sceny "odczarowywania" Doroty przez Przełęckiego, która tyle zdrowej wesołości wzbudza u widzów tych przedstawień, w których nie została oktrojowana, względnie zastąpiona kontrapunktem.