Osoby

BIEGAŃSKA Helena, zamężna Płachecka (11 sierpnia 1898 Lwów – 26 listopada 1981 Gdańsk),

aktorka, kierownik artystyczny teatru. 

Była córką Kajetana Kazimierza Biegańskiego, prawnika i urzędnika, oraz Jadwigi z Harasymowiczów; żoną oficera Wojska Polskiego Janusza Płacheckiego (ślub w 1920; zginął w 1940 w Katyniu); stryjeczną siostrą aktora i reżysera Wiktora Biegańskiego. Gry aktorskiej uczyła się u Franciszka Frączkowskiego we Lwowie i wcześnie zaczęła występować na scenie, na przykład w 1913 w Teatrze Niezależnym pod dyrekcją Antoniego Godziemby Wysockiego grała Joasa (Sędziowie) oraz rolę tytułową w Hanusi. Po wybuchu I wojny światowej z rodziną wyjechała do Wiednia, gdzie uczęszczała na lekcje śpiewu i gry na fortepianie w Konserwatorium. Występowała w organizowanych tu polskich przedstawieniach, na przykład 3 maja 1915 grała Annę (Warszawianka), a w sierpniu 1915 w Teatrze Polskim pod dyrekcją Karola Bendy i Stanisława Dąbrowskiego Anielę (Śluby panieńskie). 

W 1916 wróciła do kraju, zamieszkała w Bielsku, gdzie należała do półamatorskiego zespołu Teatru Polskiego pod dyrekcją Michała Orlicza. W tym czasie brała lekcje śpiewu u Adama Ludwiga i Wandy Hendrichówny w Krakowie. Zaangażowała się do Teatrów Miejskich w Krakowie; debiutowała, jak podawała, w maju 1917 w Teatrze Ludowym w roli Stelli (Dookoła miłości) i występowała tu głównie w repertuarze muzycznym, na przykład w Pięknej Helenie. W Teatrze im. Słowackiego statystowała, na przykład we wrześniu 1917 jako jedna z Dziewek (Bolesław Śmiały), a w lipcu 1918 wystąpiła w roli Wenery (Orfeusz w piekle). W 1918–20 z zespołem Henryka Czarneckiego, potem Tadeusza Wołowskiego występowała w Radomiu, Kielcach, Częstochowie, Piotrkowie i Radomsku, w operetkach Ptasznik z Tyrolu, Nitouche, Ewa, Róża Stambułu.

Po wyjściu za mąż zrezygnowała ze sceny, mieszkała najpierw w Baranowiczach, potem w Brześciu nad Bugiem i Kobryniu. Współpracowała ze Związkiem Teatrów i Chórów Ludowych, organizowała amatorskie zespoły teatralne, urządzała poranki słowno-muzyczne. W 1936 została odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi za pracę kulturalno-oświatową na Polesiu. Po wybuchu II wojny światowej przedostała się do rodziny do Radomia, gdzie w czasie okupacji niemieckiej była urzędniczką w Izbie Przemysłowo-Handlowej.

Po wojnie wyjechała na Dolny Śląsk, pracowała w urzędzie w Legnicy, a potem w Świdnicy. Wspólnie z Rudolfem Ratschką i Saturninem Żórawskim zorganizowała Teatr Miejski w Świdnicy, od sezonu 1945/46 do końca 1950 była aktorką tej sceny, od 17 września 1947 do 28 lutego 1948 kierownikiem artystycznym, a od 11 stycznia do 28 lutego 1948 także dyrektorką. Od marca 1948, gdy dyrektorem w Świdnicy został Wiktor Biegański, zaczęła występować pod nazwiskiem Płachecka. Zagrała tu m.in.: Panią Dobrójską (Śluby panieńskie), Panią Pernelle (Świętoszek), Lady Bracknell (Brat marnotrawny), Panią Dulską (Moralność pani Dulskiej), Mirską (Klub kawalerów), Bertę (Niemcy), Podstolinę (Zemsta). Od początku 1951 do końca sezonu 1964/65 należała do zespołu Teatru Wybrzeże w Gdańsku. Na emeryturę przeszła w 1965, ale do 1970 występowała jeszcze sporadycznie na scenie. 

Grała role drugoplanowe, charakterystyczne. Opracowywała je starannie, a recenzenci poświęcali im nieraz pochlebne wzmianki, na przykład była „interesująca” w roli Matreny w Gorącym sercu (1952), „dobrze wycieniowała postać” pani Fielding w Świerszczu za kominem (1953), a jako Mamcia w Zabawie jak nigdy (1960)

w ciągu niecałej chyba minuty pobytu na scenie

potrafiła stworzyć bardzo wyrazistą postać

pełnej temperamentu włoskiej mamy 

(Z. Ciesielski),

wyszła tylko na scenę, wytrajkotała kilka zdań po włosku i zeszła ze sceny z brawami 

(Maria Dulęba). 

Inne role Biegańskiej w Teatrze Wybrzeże, to: Konstancja (Zwykły człowiek), Pani Dobrójska (Śluby panieńskie) – 1951; Milewska (Żabusia, 1954), Wanda Ogrodzka (Grzech, 1955), Angustias (Mariana Pineda, 1956), Małgorzata (Ładna historia, 1957); Julia Czerwińska (Dom kobiet), Alona Iwanowna, lichwiarka (Zbrodnia i kara) – 1958; Czepcowa (Wesele, 1960); Karczmarka (Złodziej serc), Pani Gallmayer (Kolega) – 1961; Handlarka i Bratowa (Kaukaskie kredowe koło, 1963), Stara kobieta (Matka Courage i jej dzieci, 1965); Pani Nulina (Dyliżans, 1967). W 1976 otrzymała nagrodę za Pamiętnik napisany na konkurs ogłoszony przez Naczelną Radę Kobiet. Od 1979 była Członkiem Zasłużonym SPATiF-ZASP-u.

Bibliografia

Almanach 1981/82; Czachowska: Zapolska; Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; Stokowa: Wyspiański; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu; Wajda-Woźniakowska: Repertuar 1918–26; Dz. Bałt. 1953 nr 55 (F. Fenikowski), 1960 nr 135 (M. Dulęba); Głos Radom. 1918 nr 180, 181, 226, 227; Ilustr. Kur. Pol. 1976 nr 263 (il.); Pam. Teatr. 2008 z. 3–4 s. 50; Pomorze 1960 nr 13 (Z. Ciesielski); Teatr i Film 1957 nr 11 (H. Biegańska-Płachecka: Wspomnienie o pewnym przedstawieniu „Warszawianki” w Wiedniu); Życie Warsz. 1982 nr 19; Afisze, IS PAN; Akta (fot.), ZASP; Mps „Pamiętnika” B. w red. SBTP JS PAN; Almanach 1944–59; Inf. wnuczki, Katarzyny Rytlewskiej. 

Ikonografia

Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Helena Biegańska-Płachecka (11 VIII 1898 Lwów - 26 XI 1981 Gdańsk), aktorka, kier. art. teatru. Od 1912 uczyła się dykcji i deklamacji u Franciszka Frączkowskiego we Lwowie, w 1913 brała udział w reżyserowanych przez niego przedstawieniach w T. Niezależnym, następnie z zespołem t. lwowskiego wyjechała na występy do Wiednia (1915). Grała wówczas Anielę ("Śluby panieńskie" Fredry) i Annę ("Warszawianka" Wyspiańskiego). W Teatrze i Filmie 1957 nr 11 zamieściła Wspomnienie o pewnym przedstawieniu "Warszawianki" w Wiedniu. W 1916 występowała w półamatorskim t. Michała Orlicza w Bielsku-Białej, od 1917 w repertuarze dramatycznym i operetkowym Miejskiego T. Ludowego w Krakowie (np. w 1918 grała Stellę w "Dokoła miłości" Oskara Straussa), w 1920 w zespole Tadeusza Wołowskiego w Radomiu, z zespołem tym odwiedziła m.in. Kielce, Częstochowę, Piotrków, Radomsko. W 1927 ustąpiła ze sceny ze względów rodzinnych. W następnych l. organizowała amatorskie chóry i zespoły teatralne w Brześciu n. Bugiem, Nowogródku. W 1945 znalazła się na Dolnym Śląsku i przy współpracy Rudolfa Ratschki i Saturnina Żórawskiego zorganizowała T. Miejski w Świdnicy, w którym grała do 1951, a w sez. 1947/48 sprawowała także kier. art. tej sceny. Niektóre role: Dulska ("Moralność pani Dulskiej" Zapolskiej), Berta ("Niemcy" Kruczkowskiego), Podstolina ("Zemsta" Fredry), Akulina ("Mieszczanie" Gorkiego). W l. 1951-65 była aktorką T. Wybrzeże w Gdańsku. W 1965 przeszła na emeryturę, ale sporadycznie grała jeszcze do 1970. Poza wymienionymi rolami w późniejszych l. grała m.in. Dobrójską ("Śluby panieńskie" Fredry), Ogrodzką ("Grzech" Żeromskiego), Milewską ("Żabusia" Zapolskiej), Żelazną ("Panna Maliczewska" Zapolskiej), Marię ("Dom kobiet" Nałkowskiej), Czepcową ("Wesele" Wyspiańskiego). W 1979 otrzymała tytuł Zasłużonego Członka SPATiF-ZASP. Opublikowała "Pamiętniki", wyróżnione II nagrodą w konkursie Naczelnej Rady Kobiet (1976).

Źródło: Almanach sceny polskiej 1981/1982